КЫССА-И ЙУСУФ
ҺӘЗА КЫЙССӘИ ЙУСЕФ ГӘЛӘЙҺИ ӘС-СӘЛЯМБисмилляһи-р-рәхмани әр-рәхим
[Мөкәддимә]
1. Әлхәмдү шөкер вә сипас ул әхәдә,
мөлке даим би-зәуаль ул самәдә,
мөлкәт эчрә биля шәрик ул әхәдә,—
аны баки зүл-җәлял белдек имди.
2. Андан соңра — аның дусти Мөхәммәдә,
пәйгамбәрләр гөзидәси ул әхмәдә,
ңабу-ңәүсәйен мәңамли ул әхмәдә,—
аның үзрә тәлим дөруд улсун имди.
3. Андан соңра — ә ү ү ә л сиддик, сахибе гар,
гар эчендә Мостафани дутди ул йар,
йар улмагә хазир кэлди, дутмади гәр,—
аның сидкы ңамулардан артук имди.
4. Андан соңра — дәхи Гөмәр Хәттаб углы,
галәм эчрә мәшһүр ирди аның гәдле,
йүз бең ирдән артык ирди аның фазле,—
түрт бең түрт йүз мәсжед бина кылмыш имди.
5. Андан соңра эзги Госман шәһиди вар,
аның васъфен Көръан эчрә үкди җәббар,
зәһи диккәт рәта вирмеш аңа гәффар,—
җәмиг Көръан хәтасызин дүзмеш имди.
6. Андан соңра — хәшәмгир* Рәли кәррар,
йүз бең Һәзар рәскәр үзрә сәйасәткәр —
мәшһүрлеки “ля-сәйф илля Зөлфекар —
ля фәта илля Гәли кәррар” имди.
* К нему глосса меж строк: ләшкәр (армия, войско).
7. Аның күңли дүшән-меш ики йегет,
дин мөрәүүәт икиләси ики рашид,
берси Хәсән, берси Хөсәйен — ики шәһид —
шөббан әһле җәннәт анлар имди.
8. Андан соңра — хөләфаи рашидин-ләрә,
ғөләмаи, шөһәдаи табигин-ләрә,
әүлиа вә әткиа һәммәи динләрә,—
җөмләсендән халик рази улсун имди.
9. Андан соңра—ул бәхтиар ирәнләрә,
хак хәбибе Мостафани күрәнләрә,
һич эксәксиз утуз үч мең ирәнләрә * —
барчасени мөктәда беләлүм имди.
10. Андан соңра бер ир кубмыш ғилем кяни,
аның берлә мөзәййән бу ислам дини,
заһир-гәйан белүрмүсиз сезләр ани,—
Сабит углы Ногман аңа дирләр имди.
11. Андан соңра—дин сәрвәре ирәнләрә,
иман әркян, ислам нуры һөмам-ләрә,
хакдин рәхмәт даим улсун һәм анларә,—
һәзаран афәрин-ләр улсун имди.
12. Иляһем рәхманемгә сығынмайынму,
рәхмәтендән мәгфирәтләр уманмайынму,
сөбханемдән мәдәд-йари теләмәйенмү,—
морад хасил кылмак аңа кәңес ** имди.
13. Мәүлем, сәңа сыгынурмен мән бер зәгиф,
тәүфик сәндән уманурмен мән бер нәхиф,
хатеримни рәушан кылгыл, изем лятиф,—
фазлең берлә фәһме хәйер виргел имди.
14. Тәүфик сәндән уманурмен мән зәғиф к°л.
дәлил сәни дутан-ләр башарур йул,
әгәр тәүфик вирер ирсәң кодрәтең мул,—
бу бәндә үзрә дәлилем сән улгыл имди.
15. Бән зәгифи хикмәт таба сән йандыргыл,
пәнд-ү хикмәт айытмагә сән кандырғыл,
садрем эчрә мәдәд шәмгин сән йандыргыл,-
хатеримни сән мөнәүүәр кылгыл имди.
16. Күнелүм-гә фикр-ү фәһем суви виргил,
фазлең берлә бәңа хикмәт куви виргил,
бән зәгифә илһам-тәүфик КУВВИ виргил,—
көдрәтең вар, “Ул!” дидекең улур имди.
* На полях глосса: Әмма тэмами эсхаб йүэ меңдэн. зиядэдер дэйү ривайэт-
лзр күренүр. Г а б д. -(Однако имеются предания о том, что сподвижников было бо-
лее ста тысяч. Г а б д.)
** Над ним меж строк глосса: сэһл (легкий).
Сабит урлы Ногман аңа дирләр имди.
11. Андан соңра—дин сәрвәре ирәнләрә,
иман әркян, ислам нуры һөмам-ләрә,
хаңдин рәхмәт даим улсун һәм анларә,-
һәзаран афәрин-ләр улсун имди.
12. Иляһем рәхманемрә сырынмайынму,
рәхмәтендән мәрфирәтләр уманмайынму,
сөбханемдән мәдәд-йари теләмәйенмү,—
морад хасил ңылма. аңа кәңес ** имди.
13. Мәүлем, сәңа сырынурмен мән бер зәгиф,
тәүфиң сәндән уманурмен мән бер нәхиф,
хатеримни рәушан ҢЫЛРЫЛ, изем лятиф,—
фазлең берлә фәһме хәйер виргел имди.
14. Тәүфик. сәндән уманурмен мән зәриф ңол,
дәлил сәни дутан-ләр башарур йул,
әгәр тәүфиң вирер ирсәң ңөдрәтең мул,—
бу бәндә үзрә дәлилем сән улгыл имди.
15. Бән зәрифи хикмәт таба сән йандыргыл,
пәнд-ү хикмәт айытмарә сән ңандыргыл,
садрем эчрә мәдәд шәмрин сән йандыррыл,-
хатеримни сән мөнәүүәр кылрыл имди.
16. Күңелүм-гә фикр-ү фәһем суви виргил,
фазлең берлә бәңа хикмәт ңуви виргил,
бән зәрифә илһам-тәүфик. ңувви виргил,—
ңөдрәтең вар, “Ул!” дидекең улур имди.
* На полях глосса: Әмма тзмами әсхаб йүз меңдән зиядәдер дэйу рива&т-
лэр күренур. Габд. "(Однако имеются предания о том, что сподвижников было 6с-
лее ста тысяч. Габд.)
** Над ним меж строк глосса: сэһл (легкий).
двдәси исхак. сәүчи, дин табибе —
хәлилуллаһ Ибраһимең углы имди.
21. Мундин соңра хикмәт таба кэчи-сәрмен,
гөл вә рәйхан, дөрр-ү мәрҗан сачи-сәрме!
Йусеф нәби әхуалени ачи-сәрмен,—
мөэмин-ләрә нафир-дер, аңлаң имди.
• Меж строк глосса: мэлялат. Габд. (Скука, утомл
22. Ңыйссә-ләрдәң, хикмәт-ләрдән күрклүрәк
усанмадан * дыңламагә датлураңи,
К,өръан эчрә, би шәк, аның мәзкүрлеки,-
ушбу ңыйссә ирдеки заһир имди.
ФАСЛ: ЙУСЕФ ГӘЛӘЯҺИ ӘС-СӘЛЯМ ДҮШИ
23. Рәзиз Иусеф тәмам ун бер йәшзр ирди,
Иагңуб сәүчи уйлуңында уйур иди,
уйуркән бер гәҗәб дүш Иусеф күрдн,—
тәэвилени атасындан сурар нмди:
24. “Дугар күн, тулун ай, ун бер йулд|у]з
дүшүм эчрә сәҗдә ңылди бәңа дүб-дүз,
ушбу дүши буйлә күрдем һич гөмансиз,—
йа әбәти, боңа тәэвил айгыл ймди.
24'. Бу дүшемнен тәэвилени ңыйлу виргил,
раңибәт нә буласын билу виргил,
бу дүшүмә күреклү тәэвил ңыйлу виргил,—
бу дүш ичрә изгү саңынч сангыл имди”. (Ссу.)
242-10 см. дополнительиые строфы.
25. Анда Иарңуб Иусефең дүшин йурди,
тәэвилени мөбарәк әйтүр ирди:
“Өмиддер-кем, мәүлядән мәдәд ирди,—
сәңа РИЗЗӘТ вә рифгәт күренүр имди.
26. Өмиддер-кем, мәүля сәңа вирә мөлкәт,
фазле берлә рузи ңыйлә үкүш НИРМӘТ,
ңәрдәшләриң җөмлә-си ңыйлә хезмәт,—
ун бериси сәңа хезмәт ңыйлә имди.
27. Раләм эчрә сәнең адың мәшһүр ула,
Мәшриң-Мәгриб улулари сәни билә,
ңыйәмәтә дикен адың баңи ңала,—
Хәлил-зәбих дәүләти күрнүр имди.
28. Нөбүввәт-рисаләт булдачи сән,
һәм мәмләкәт ийәси улдачи сән,
рахәт-легә бәшарәт булдачи сән,—
бу душ эчрә РӘЗИМ дәүләт күрнүр имди.
(ңучы-лардан * бэкләсүн халиң сези),—
варыб [ул] ңәрдәшләринә әйтүр имди:
33. “Ңәрдәшеңез Иусеф [дәйүр] бер дүш күрмеш,
ай, күн, ун бер йулдыз аңа сәҗдә ңылмыш,
атаңыз Иагңуб ани изгү йурмыш,—
бән ишетдем, изгү тәэвил ңылди имди”.
34. Ңәрдәшләри аны ишдеб кәйед ңылди,
хәсәдләри, кәйедләри галиб улди,
җөмлә-си-нең хатеринә РОССӘ йарди,—
дирнешүбән батил тәдбир ңылур имди.
35. “Әгәр ул дүш йэринә кэлүр улса,
Йусеф улур падишаһ улур улса,
җөмләмез аңа хезмәт ңылур улса,—
ул безләрә ңати рәрдер”,— дирләр имди.
36. “Иусефи без ңатумезә үндәйәлүм,
нә дүш күрмеш — сурайалум, изләйәлүм,
аңа лаиң рәййе-тәдбир әйләйәлүм,—
бу әхуали хәңыйңәт без беләлүм имди!”
37. Үндәйүбән Иусефи кэлтүрдиләр,
ун ңәрендәш йыглашуб утурдилар,
җөмләси тәуазерлиң кэтүрдиләр:
“Нә дүш күрдең, безә ИРЛЯМ К.ЫЛРЫЛ имди!*
38. Иусеф дүшин анларә әйтү вирмәз,
ата к.әулён бузмара рәуа күрмәз,
йуйудубәя йалан сүз һәм сүзләмәз,—
хәйран улуб, рәҗаибә ңалур имди.
39. Ңәрдәшләри җөмләси үрә д о рди,
икен-икен Иусефә кәнә сурди,
ңамулари Иусефә чук. йалуарди,—
һәр береси тәуазеглың ңылур имди.
* К нему глосса ыеж строк: нэммам (дояосчнк, сплетннк).
43. “Кэл варалум, атамызә сүйләйәлүм **,
Йусефи атамыздан деләйәлүм,
алиб илтеб, бер дөрлү иш әйләйәлүм,—
йә үлдерәлүм, йә ираңгә сатам имди.
44. Атамыз ңашында без ңалалум,
һәмишә сәүклү без улалум,
атамызә игү тимар без ңылалум,—
без мөхтәрәм, без мөкәррәм улалум имди.
45. Атамыз ани бездән артуң сәүәр,
аның йүзин күрмәкгә йаулак. а у а р,
инчи *** вирсә, бездән аңа артың вирүр,—
ани бездән ики артуң сәүәр имди”.
46. Кэлдиләр, сәлям-хезмәт әйләдиләр,
мөшфиңин ру[й] әйләйүбән сүйләдиләр,
Исраилдән **** Йусефи деләдиләр:
“Безүмилә буйлә варсун”,— дирләр имди.
47. “Безүмилә Иусефең буйлә варсун,
ңуй ңатында беземилә буйлә йүрсүн,
фәһме артсун, хатери рәушан улсун,—
кичә йәнә хезмәтеңә кэлсүн имди.
48. Әлуан йэрләр, аңар сулар — җөмлә күрсүн,
Сәхраләрдә раузәләрдән сачәк дирсүн,
күрдекендән сезә кэлүб хәбәр вирсүн,—
сез дыңлаңыз, ул сүзләсүн”,— дирләр имди.
* На полях глосса: Ихвэте Иусеф галәйһи-эс-сәлям: Пәһүдэ, Рауил, Шз”-
гун, Ляви, Рәйалун, Яэшауэр, Дан, Иафсзл, Җадун, Ашир, Яусеф, Ибне-Яәми*.
Тәфсире Казый (т. е. источник, на который ссылается редактор Г. Утыз-Имяни).
** На полях глосса, Рубил фи тзфсири “Рух-ел-бәйан” (т. е. в толкованнм
иа Корай под названием <Рух-эль-бэян” этот монолог приписывается Рувиму).
*** Над ним глосса: хэйван баласы (детеныш домашнего животного).
**** К нему меж строк глосса: Иагъкуб. А на полях: Исра, ягъни €габде” вз
ил, ягъни наллаһ”, ягъни Габдуллаһ димәк улур, (Исра — “раб”, а ил — “бог”, т. е.
а целом означает “Раб божий”.)
53. Анлар бу гәз Иусефи алдадылар:
“Атамыздән сән дәстүр алгыл, дирләр,
безүмилә тәмашайә кэл, диделәр,—
раузәләрдә дөрлү ңушлар ңунар имди”.
54. Иусеф әйдүр: “Дәстүр вирсәң, үрә дорсам,
улуларим берлә анда буйлә варсам,
тәфәрреҗ мәңамләрин үзем күрсәм —
кичә йәнә хезмәтеңә кэлсам имди”.
55. Исраил Иусефә дәстүр вирмәз,
бер дәм андан айрылмага рәуа күрмәз,
бу мәгбун-нең күнли ңубди, ңәрар ңылмаз,—
буйынинә салынубән йалуарыр имди.
55 '. Иусеф әйде: “Белурәм, мәни сәуәрс ә н,
сәүмәкең-нең дәлиле нәдүр, айгил сән,
сәүмешен-нен сүзи берлә йуремәзсән,—
улуларим берлә мәни изгил имди”. (КБ.)
552. Иаруб ани ишедүбән үрә ңубди,
Иусефен азаңи астындә агнади:
<Иусефем, нэтәк сузүң с[у]йайын, диди,
хаң хөкмигә риза булдим”,— дәйүр имди. (КБ.)
55'. “йәрин ңәрдәшләринә цушуб изэйеи,
бу кэчә ңуйнимдә бәгримрә кысайын,
ул күрүклуг йүзүң туйанчә курәйен”,—
буни әйдүб, аглаб-аглаб дәшәр имди. (КБ.)
56. “Иза җа'ә әл-ңәза, РОМИ әл-бәсар” —
ңаза кэлсә, бәсарәт әлдин кидәр,
иляһедин хөкем улса, кимә батар —
лябуддер-кем, аның хөкми ула имди.
57. Иарлы Иарк.уб бу тәдбирә рази улди,
Иусефи вирмәк-лек[к]ә иңрар к.ылди,
урланлари берлә мәхкәм ВӘРДӘ ңылди:
“Сезнең билә йәрин варсун”,— дәйүр имди.
* К нему глосса: фэкъд (терять, потерять, лишаться; пропадать без вести).
62. Ул дүн кэчди, йәрендәсе иртә булди,
ун ңәрендәш рәля-с-сәбах үрә д о рди,
җөмлә-ләри Исраилә сәлям ңыйлди,—•
игү сүзлә Йусефи деләрләр имди.
63. Ани ишдеб, Йарңуб нәби: “Варсун”,— диде,
үзи дәхи йыглайу үрә дурды,
кәнде әлилә Иусефең башин йуды,—
дарайубән узун сачин үрәр имди.
64. Аш издерде, кәндеси су эчүрди,
игненә дөрлү әлуан тун кидерди,
туныни йопар берлә йэзләндерди,—
күзләринә с ө рмә ДЗРЫЙ тартар имди.
65. Ибраһим рәммамә-син башә чалди,
Исхаң-зәбих кәмәрини ңушандырди,
Исхаң сәүчи зәнбилинә азың ңуйди,—
бардагинә сувин дагый ңуйар имди.
66. Күндерде Йусефи үбә-ңуча,
асмарлады һәр беринә учдин-уча:
“Иртә кэлең сезләр, диди, ушбу кичә...
Аһ, ул кичә ңачан кэлүр?!” — дәйүр имди.
67. “Әманәт-дер: Йусефи саклайасез,
нәүбәтләшү игнеңезгә күтәрәсиз,
җөмлә-ңез игү тимарлар ңыйласиз”,—
бу сүз илә Йусефи күндерер имди.
67'. Аялар әйдүр: “Ңабул ңыйлдуң барча сүзүа,
РӘМКИН улмаң йалгузлыкдан бу күн үзең
(тәмашамез Йусеф улсун бүгүн безем),—
кун батмаздан хезмәтеңә кэлсун имди”. (Ссу.)
67 2. Йарцуб күзендә Йусефи Рубил алди,
андин Иәһүдә һәм андин Шәмһун алди,
нәүбәт-ләшу иген-ләр[и]гә күтәрди,—
Иагк,уб аһ уруб, йыглайу алур имди. (КБ.)
69. Иагңуб әйдүр: “Йә к.ызим, нә варырсән,
нә мәгнәдән аглайу йүгерерсән?
ТӘРҖИЛ берлә Иусефә йэтәлмәзсән,—
ңәрдәшләри тәмашайә илтәр имди”.
70. Динә мескин дүнмәди, йүгреб йэтди,
йэтүбән Йусеф әлин мәхкәм тутди:
“йа Иусефем, дүнгил!” — тәйү чук, йалуарди,—
ңәрдәшләри ңайра дүнеб бушар имди.
71. Йарлу Динә йалуарыр — кирү дүнмәз,
ңәрдәшләри бушдырыни һич ишетмәз,
бэрк тутди, йусефең әлин ңуймаз:
“Йа Иусефем, дүнгил!> — тэйү йалуарыр имди.
72. Айлар анда йусефи күтәрдиләр,
бер ңашың арңасинә ашурдилар,
йарли Йарңуб баңа ңалди зари арлар,—
Динә дагы аглайу дүнәр имди.
73. Динә әйтүр: “Бән бу СЗРӘТ йатур идем,
дүшум эчрә аглайу үрә д о рдым,
йа әбәти, дөшемдә ун цорд күрдем,—
Йусефи әлемездән ңапар имди”.
74. Йарңуб аны ишедеб, мәхзүн улди,
һәмандәм РОССӘ берлә бэңзи сулди,
йусефи вирдегинә пошиман улди,-'
икеләси үкенеч берлән аглар имди.
75. Йусефи һәм бер цашә ашурдилар,
ңашдин ашңач, итеб (атыб-?) йэрә дүшердиләр,
азуңыни итә виреб йэдердиләр,—
бардагындан сувин ДЗРЫЙ түгәр имди.
76. Йарли Йусеф йанларынчә йәйәи йэлди,
ңәрдәшлэри ңәсд ҢЫЛДЫРИН бәйан белди,
хәңыйңәт, анларә бәд-гөман ңылди,—
гөман берло әхуалләрин сурар имди.
оу күн сэка авын мәкри дигди имдиэ. (Ссу.)
80. Шәмрунә сыгынур-сә, ңаршу ңапар,
Рауил ур[у]б дүгүбән, сачин чикәр,
г[ә]йри-ләри ңәсд ңылурлар андан (
һәр бери-си урар үчүн ңуар имди.
80'. Рауил сачен чэкубән йэрә сүрәр:
“Кэлтүрүн Йусефи, үлтурүн!”—дир,
Дунә әйтүр: “Эсиркәмәң, йэтүрең!”—дир.—
Шарте-нәк.ел, икәүләси урурлар имди. (Ссу.)
80*. һәр берингэ баңыб тилмерә башлади,
һич береси Иусефә рәхим ңыйлмади,
кәрдәшләри һәр бери йанак.лади:
“Палан дүшең йардәм ңылсун!”—дирләр имди
80', “Ачыктым — тәгам, сусадум —сув бирүң”,—ти.
“Агаларим, бәңа рәхим ңылын”,— тиди.
Азаңларига агнайу чуң йалуарди.—
“Палан дөшең тәгам вирсүн!”—дирләр имди.
804. Йусеф анлариң йауыз тәдбирени билди,
улур цәрдәше Рауил узә СЫРЫНДИ:
“Мәни боларднн ңутраррил! — диб йалуарди,—
Атам кеби агам сәнсен”,— дәйүр имди. (К.Б.)
805. “Ңамугындин улуграц агам сәнсен,
ата урнира ушбу күн атам сәнсен,
к.әсд ңыйлдилар, бәгерләрим цутк.аррил сән>.—
Рувил әйдүр: “Дүшең йардәм ңыйлсун имди!>
80*. Иусеф Рувилдин изгү сүз ишетмәди,
Шәмрун йүзингә тилмерүб зари ңылди,
Шәмрун йәмә йүзингә бер йанацлади,—
Иусеф ушал йэрдә йүзин дүшәр имди. (КБ.)
80т Иусеф ңатыг үнен берлә йыглайу башлади,
йәнә Иәһүдә азаңирә арнади:
“Ңамугындин миһербанем сәнсен,— диди,—
Эсиркәгил гәрибенни”,— дәйүр .имди. (К.Б.)
* К нему глосса: кэрендэшләрим (братья, родные).
82. Ңәсд ңылдыңыз, байың мәни үлдереңез,
тулун ай-тик йүземни сулдырыңыз,
атамызә әхуаль нэтәк белдерәсиз,—
сурар исә, җәуаб вирмәк кэрәк имди.
83. Мәхрүм-мәхзүн ңуйасиз Исраили,
хәсәд берлә күйдерерсиз ул зәлили,
әй, ңәрдәшләр, күрмәзмүсиз ул җәлили? —
Ушбу эши җәлил рәуа күрмәз имди.
84. Халем дишвар, тәнем мәҗрух, күңлүм мәгмүм,
нәгяһ дүшдем бу михнәт-кә мән бер мәзълум,
әй, дәрига, атам Йагңуб ңалди мәхрүм,—
мондан сонра бәни ңанда күрәр имди?
85. Үзем сиддиң, атам Йагңуб, дәдәм Исхаң,
ңәрдәшләрим җәфасындан таңәтем таң,
уныласи ңәсд ңылдилар, улдилар гаң,—
ңамулари ңәсд ңылдилар бәңа имди!”
86. Муни ишдеб, Шәмгун йаулаң ачигланди,
пычаң* тартыб, Йусеф үзә хазир кэлди,
пычаң илә улдермәкгә хәмлә ңылди,—
аны күрүб, йусеф ңәһ-ңәһ күләр имди.
87. Шәмгун әйдер: “йа йусеф, нидән күлдең?
йетег пычаң күрмәг-лә шадемән улдың,
б о ндан уңдан нәухә-зари тәлим ңылдың —
бу күлиәкең сер[р]ин иглям ңылгыл имди”.
88. Йусеф әйдер: “Улуларим, бән күлдегүм,
эүдә икән мән бер саңынч ңыйас ңыйлдым,
тәңре бәңа тәңдир итмеш халэ[н] белдем,—
ңол тәдбире рәуа улмаз, байың имди.
УЗ. Сезләр аны мәслихәт күрәр ирсә,
бән үлүб, морад хасил улур ирсә,
бәнем әгәр йүз бең җанем улур исә —
җөмлә-сени сезгә фида ңылдым имди!”
94. Бу сүзә Иәһудәнең җани күйди,
миһер уды Цайнади, бәрри йанди,
батил ишдән кирү дүнеб, тәүбә ңылди:
“Ля-тәңтөлү Йусефә!” — дәйүр имди.
95. Ңәрендәшлек шәфңәтин заһир ңылди,
сунубән Иусефең әлин алди,
итәке-нең алтынә сырындырди,—
к.әрдәшләри үфкәсендән саңлар имди.
96. Йарли Йусеф Иәһүдәдән шәфңәт күрди,
халик. ани Йусефә мөшфиң к.ылди,
туңыз ңәрдәш Йусефә эл тикүрди —
Иәһүдәйә тәрн-ү үфкә ңылурлар имди.
97. “Иа Иәһүдә, рәһдемездән нәчүн ңалдың,
нә МӘРНӘДӘН антымызни саңыт ңылдың,
Иусефи исеркәдең, мөшфиң улдың —
би-вәфалың күстәрдүң?!” — дирләр имди.
98. Иәһүдә әйтүр: “Бу эшеңез рәуа улмаз,
ңәрендәш ңәрендәшни һич үлдермәз,
муни ңылган халивдан рахәт булмаз,—
иәгрәк улдур, тәүбә ңылыб дүнүң имди!
99. Тәңридән ңурк.ың, батил РӘМӘЛ ңылмаң,
ахирәтдә вәбальдүр, раси улмаң,
уҗмах виреб, тәмур утин сатун алмаң,—
тәмур эчрә бак.и ңалмаң сезләр имди.
* Глосса на полях, уран — галәмәт мәгънәсенә вә ләкаб вә исем мәгънәсыгэ;
гасакирне камал вактында истигъмал иделүр. Габдр. [т. е. *уран” применяется
в качестве пароля, тайных знаков, прозвищ и имен во время осады противника.
Г и б д — (рагим)].
100. Ушбу ишни, әй ңәрдәшләр, сез ңыйласиз,
бу иш илә атамызә гаң, уласиз,
байың. мәүля рәхмәтендән айруласиз,—
рөҗур идүб, истирфар ңылың имди.
101. Буның улу дәдәси — мәгруф хәлил,
удә атди ани ул Нәмруд җаһил,
уд эчендә сак/шди ани җәлил,—
хәлил үчүн утни бустан ңылди имди.
102. Андан соңра вәхи изди ул хаң җәлил,
Ибраһимгә җәлил әйде: “Әйа хәлил,
бәнем үчүн урылыңни ңорбан ҢЫЛРЫЛ...” —
дыңладисә: “...Сәүдегең...” — дәйүр имди.
103. Пычаң анда ИСМЗРИЛГӘ кяр ңылмади,
хәлил-уллаһ удә йаңын һич кэлмәди,
Иагңуб сәүчи ХЗҢРӘ гаси һич улмади,—
сезләр ДЗРЫ тәңридән ңурңың имди!”
104. Йәһүдә сүзин анлар ишетмәзләр,
тәүбә-тәүфиң йулыйнә һич баңмазлар,
ахирәт рәзабендән ңуруңмазлар,—
җөмлә-ләри Йусефә ңәсд ңылур имди.
105. Йәһүдә һәргиз дәрман .улумади,
үгүт берлә асла МЗНИР ңылумади,
Иусефи әлләрендән алумади,—
нә-чар улуб, айрыңси рай ңылур имди.
106. “Имди б о ни үлдермәң — йэтүрмәң, дир,
ңәрдэшеңез ңаныни күтәрмәң, дир,
һич улмасә, бер ңойуйә быраңың, дир,—
йә үлә, йә ираңрә дүшә имди”.
8 Под иим меж строк глосса: сүз (слово, речь).
107. Бу кәлачи * анларә сәуаб кэлди,
бу тәдбирә барчаси рази улди,
ңамусы аның , сүзин рәуа күрди,—
йарлы Йусеф бони ишдүб йалуарыр имди.
ФАСЛ: СИФАТЕ БИЭРЕ ЙУСЕФ РӘМ
108. Ул ңойу ашнудан * ңалмыш иди,
аны ушал Рад кяфир ңазмыш иди,
дөбе дирән, суы йаулак. ачи иди,—
аның суын һич кимсәнә эчмәз имди.
109. Соңра дура аның суы үстүн кэлмиш,
йылан-чайан җөмлә анда мәңам дутмыш,
хәшәрәтләр җөмлә анда мәҗмур улмыш,—
тәлим дөрлү хәшәрәтләр анда имди.
110. Ул зәмандә бер заһид ңубмыш иди,
китаб эчрә Иусеф васъфин белмеш иди,
ңамуларә аны мәрлум ңылмыш иди,—
ишедән-ләр рәҗаибә ңалурлар имди.
111. Ул заһид бу әхуали рәйан белди,
халиңындан үтенди, дога ңылди,
Йусефи күрмәклекә арзулади,—
халикдан узун рөмер теләр имди.
1111. Рөмер эчендә Йусефи арзулади,
ул заһиднең дораси ңабул улди,
халиң аңа узун рөмер рузи кыйлди,—
ул заһидә Иәһүзә дирлор ш, ди (Ссу.)
112. Халиң аңа вәхи-илһам вирүб ийди:
“Варыб Раднең ңойусьнә кергел, дидк,
сиддиң Йусеф җәмалин күргел, диди,—
Йусеф анда кэләнчә күтгил имди”.
113. Кэлди-керди ул заһид ул койуйә,
рәля-д-дәуам тарәт ңылди ул мәүләйә,
тагәт эчрә дога ңылди ул мәүләйә,—
Йусефи күрмәклекә ауар имди.
* Ңад ним глосса: кадим (древний, издревле, исстари).
114. һәр кичә ризкы аның бер нар * иди,
уңында нурдан ңәндил йанар иди,
аның рөмри бең ики йүз йыл иди,—
раңибәт ул йусефи күрди имди.
115. Йусефең билинә йеб даңдилар,
кәндүләрең миһринә уд йаңдилар,
ңойу эчрә салмагә ңәсд ңылдилар, —
к.анк.ыйсенә йалуарырсә, бушар имди.
115'. Иусеф әйдур: “һәргиз сөч цыйлмадум,
буның кеби айруңсыз дүш күрмәдүм,
бундан сонра угатлу улумадум”, —
йарлы Иусеф буйлә дәйү йалуарур имди. (Ссу.)
116. Анлар Иусеф заринә баңмадилар,
хәсрәтилэ йалуардырин дутмадилар,
Йәһүдәнең пәндинә һәм баңмадилар, —
җөмлә-ләри дарырубән бушар имди.
1161. Йусефи сурәйү килтүрдиләр,
Рад ойусенең башнга тэкүрдилэр,
йарлы Иусеф баа ңалди, цанин аглар. —
цәрдәшләри һич нәснәйә баңмазлар имди (Ссу )
117. Иусеф әйтүр: “Әй ңәрдәшләр, бәңа кылмац, (стр, 16)
шәйтан сези гөмраһ ңылыб, аңа уймаң,
бәнем тәним гөрйан ңылыб, тунум суймаң, —
ата хаңин, ңәрдәш миһрин саңлаң имди.
118. Бу күн үлсәм, ңаны бәңа кәфен кэрәк,
имди бәңа кәфен улсун ушбу күңләк?!”
Зәһи рөҗөб, суың бәрре, ңаты йүрәк, —
күңләкени игнендән сунарлар имди.
118'. Анлар әйдүр: “Бу сүзни бәңа аймагил,
әйа Иусеф, сән бездән рәхим уммагил,
ай, кун, ун бер йулдузларгә айгыл, —
айно ..... ”, — [дирлор имди]
119. Билинә бер йеб дагыб күндердиләр,
Йусефи ул дар ңойуйә индердиләр,
шәфңәт кисүб йүзләрин дүндердиләр, —
бери кэлүб урагин кэсәр имди.
120. Иусеф әйдүр: “Иляһәна, кәрим-хәннан,
бичарәләр өмиди сән, рәхим-мәннан,
һич өмидем ңалмади ихванемдән, —
бәңа мәдәд сән уң ҢЫЛРЫЛ!” — дәйүр имди.
121. Ани ишдеб, ңәрдәшләри аглашдилар,
җөмләләри халиңрә чурлашдилар,
җәмрулубән чуң мөнәҗәт дәйүшдиләр:
“Иляһона, модәд сондон!” — дирләр имди.
* К нему глосса меж строк анар иимеши (плод гранатового дерева).
122. Дәрмандәләр дәстгире мәлик-рәхман
фазъле берлә Җәбраилә ңылди фәрман:
“Иа Җәбраил, Йусефә ҢЫЛРЫЛ дәрман
һәм рисаләт бәшарәт[ин] ңаушыр имди”.
123. Ул тависе мәлаик, пәйке хәзрәт,
ңадир аңа рәта ңылмыш ңати ңуввәт,
ңауышди Йусефә шулуң СЗРӘТ,—
Йусефи суа йэтмәздән тутар имди.
124. Бәс, Җәбраил әйдер: “Әйа, Йусеф сиддиң,
мәүля сәңа сәлям-дөруд изде тәхңыйң;
мөждәләр-вән: рузи ңылды пәйрәмбәрлек,—
рисаләт(ен] мөбарәк улсун имди!”
125. Җәбраил Йусефә кэлди ирсә,
ул Җәбраил ирдекени белди ирсә,
хак. сәлями-дөруди кэлди ирсә,—
мәхзун күңели шадеман улур имди.
126. Койунең түбендә [бер] таш вар иди,
Җәбраил ул ташны тиз чыңарди,
су үзрә МӨРӘЛЛӘҢ таш мәхкәм дурди,—
Йусеф кэлеб, ул таш үзрә утурыр имди.
127. Таш Йусефә хәрирдән йумшаң улди, (стр. 17)
халиңдан ринайәт шәфңәт йэтди,
Иусефең нуры берлә ңойу тулди,—
ташңары һәм нуры балңыб чыңар имди.
128. Җәлилдән Җәбраилә дәстүр улди,
ул Җәбраил уҗмах таба сәфәр ңылди,
уҗмахдан хөллә, тәгам алуб кэлди,—
хөллә кэйүб, Йусеф ТӘРЗМ йэйәр имди.
129. Хөллә киди, ТӘРЗМ йэди, шөкер ңылди,
җәмаленә һәзар-чәндан нуры кэлди,
Җәбраил нуры аңа мәхлут улди,—
йэрдән күкгә нурдан дерәк улур имди.
130. Бәс, ул заһид мәңамендән үрә дорди,
Иүсефең җәмалени күзи күрди,
тәлим ЙЫЛРЫ морадинә ул күн ирди,—
күрүшүбән шөкер-сәна әйтүр имди.
131. Әйдер аңа: “Әйа Йусеф, ңайгурмаРыл,
ңәрдэшләрдән күңелецни айырмагыл,
анларә йауыз дога һәм ңылмарыл...” —
Йусеф әйдүр: “Халең ИРЛЯМ ҢЫЛРЫЛ имди”.
132. Заһид әйдер: “Китаб эчрә васфең күрдем,
күрүбән һәм йүзләриңә рашиң улдым,
бең ики йүз йыл тәмам ТӘРӘТ ңылдым,—
морадем бу күн хасил улди имди”.
133. Ул заһид йусефә үгүт вирди,
йусеф аның үгүтени рәуа күрди,
һәмандәм ул заһидә әҗәл ирди,—
Йусеф андә цайгулу цалур имди.
134. Бәс, бойурди Җәбраилә мәүля-җәлил:
“йусефә кәнә варрыл, йа Җәбраил!
Сәлям-дөруд тикүргел, үгүтләгил —
хатерендән РӘМ-РОССӘСИН йусун имди.
135. Ңойудан чыңарубән сатылдачи,
андан соңра ана төһмәт чук. улдачи
һәм йәнә зиндан ичрә салындачи,—
һәр халь эчрә бән буйлә улам имди.
136. Андан сонра шиддәтләрдән бән ңортарам,
атасинә хәцыйк.әтдә бән күстәрәм,
дәүләтин һәм мөлкәтин бән артдырам,—
таҗ вә тәхет, солтанат вирәм имди.
137. Хәсудләри хезмәтинә кэлдәчидүр,
йаулак. улур шәремсар улдачидур,
пошиман-лык. нидамәт улдачидур,—
йусеф — хәндан, анлар гөрйан улур имди”.
138. Улук. сагәт Җәбраил хазир кэлди,
бу әхуали һәм сәлями заһир ңылди,
йусеф аны анлайуб, шакир улди,—
к.азасинә риза әлин вирди имди.
ФАСЛ: РӨҖҮР ИХВӘТЕ ЙУСЕФ РӘМ
139. Йусефең ңәрдәшләри эвә дүнди,
бериси бер урлаң * дотуб буг[а]злади,
ңанин йусеф күңләкинә булашдырди,—
җөмләләри арлашу варырлар имди.
140. йул үзә бер ңоббә йыгач ** улур иди,
Йагңуб аның дүбендә дорыр иди,
һауадан, иңездән **'* бер үн кэлди,—
дыңладисә: “Сәбгинә”,— дәйүр имди.
141. Йарңуб әйдүр: “Аһ, йэтмиш күн микән,
аһ, дәригә, йухсә йэтмиш ай микән,
аһ, йухсә йэтмиш йыл микән
Йусефемнең кэчекмәки?” — дәйур имди.
141 '. Иагцуб баңды: ул мәкамдәй ауаз чыар,
Йусефүң фирңәт уды бәррин йаңар,
йарлы Иарцуб аглайу анда баңар:
“Иусефи күрсәм!”—дәйү эстәр нмди. (Б.)
142. Күңле дариң, йырлайу эвә керди,
байың урлан-ларинә гөман ңылди,
Йусефә ңәсд итдекләрин бәйан белди,—
намаз ңылса, арлайу ңылур имди.
143. Урлан-лари агламарә антлашдилар,
эвә йак.ин кэлә йаулак. чурлашдилар:
“Аһ, дәригә, Йусеф! — дәйү аглашдилар,-
Иусефи без алдырдың!” —дирләр имди.
* На полях глосса: угълак — кәҗә баласыдыр. Г. (угълак — козленок.)
** К нему глосса: ул йыгача шэҗзрәт-эл-видаг димешлгр (то дерево назы.
валн деревом прощания и разлук).
*** Над ним глосса: гаибдэн (издали).
144. Йарңуб йәстү намазын ңылур ирди,
углан-лари аглайу анда килди,
ңулагына агламаң үни кирди,—
үрә дурыб, ТӘРҖИЛ ф]ршу варыр имди.
145. Аны күреб, нәүхә-ләри битәр улди,
җөмлә-ләри тунин йыртыб, сачин йулди,
һәр бериси Иусеф үчүн зари ңылди:
“Иусефи без алдырдың!” — дирлЭр имди.
146. Аны ишдүб, Йарңубең раңли шашди,
бер чагырди, урынди, йэрә дүшди, (стр. 19)
аны күрүб, урлан-лари ңазрырышди:
“Аһ, дәрирә, хата ңылдың!” — дирләр имди.
146'. Ул ун түн үч йүэ алтмыш йулы биһуш улди,
раңле гяһ кэлүбән, гяһ китәр улди,
атасын[и] урланлари бу хальдә күрдн:
“Ңәтәлна әбана Иагуб!”—дирләр имди. (КБ.)
147. Ул түн кэчди, йарендәси иртә булди,
Иарңубең һәм башинә рацле кэлди,
урланларин үндәйүбән кәнә сурди:
“Ңане бәнем Йусефем?!” — дәйүр имди.
148. Урланлари аглайу җәуаб вирди:
“Җөмләмез берәр уңи атдың иди,
уңларемез алрали вардык. иди,—
Иусеф МӘТЗР саңлайу ңалди имди.
149. Без кэләнчә байың аңа ңаза ирмеш,
аһ, ул йэрдә бер йауыз ңорд улур ирмеш,
хәк.ыйк,әт, Иусефи ул к.орд йэмеш —
факәләһө-әз-зибү”, аңа дирләр имди.
150. Иарңуб әйдүр: “Әгәр уйлә улур исә,
Иусефи ңорд йэйүб һәляк ңылди исә,
әрзасендән берәр нәснә ңалди исә —
ул ӘРзани бәңа алуб кэлең имди!
151. Мән аны кәфен сарыб, гүр ңылсам-мән,
үстинә бер мөнәңк.әш дар ңылсам-мән,
кәвдүзем Иусефә йар улсам-мән,—
баци гөмрим аның үзрә кэчсүн имди...”
152. Анлар әйдүр: “йа баба, чук. арадук.,
унуламез ул арада чук. истәдек,
әрзасендән һич нәснә булумадың,—
ңамусени ул к,орд йэмиш”,—дирләр имди.
153. К,ан-лу күңләк ңунынундан чыңардилар,
йарңуб сәүчи ЗЛДЫРӘ кэлтүрдкләр,
ңаны берлә Исраилә күстәрдиләр,—
аны кү р у б, би-худ улыб дүшәр имди.
154. Раңле кэлди, күңләки әл[и]гә алди,
үпә-ңуча, йыглайу нәзар ңылди,
күңләкендә һич йыртылмыш булынмади:
“Нә миһербан ңорд йэмиш?” — дәйүр имди.
154'. “Иусефен итени йисә, ңанен эчсә,
Иусефемдән бәни мәхрүм-мәхзун ңуйсә,
куңләкени һич йыртмаса, бөтен ңуйсә,—
бу арада бер хикмәт вар”,—дәйур имди. (К.Б.)
155. Иарңуб әйдүр: “Сезләрнен морадиңез,
Иүсефи сезләр бәйдән деләдиңез,
алиб илтеб, анда һәляк әйләдеңез,—
йалан йэрдә аглашурсиз!..”— дәйүр имди.
156. “Варың сиз, ул ңорди эстәң, дутың, (стр. 20)
дутубән, ул ңорди алыб кэлек,
ушбу сүзә җөмләңез рази улың,—
бу әхуали без аңа суралым имди.
157. Иухсә бән сөҗүд ичрә ңылам зари,
сезгә РӘЗИМ афәт вирә изим бари,
мөстәҗаб ул ңыйла барчә доралари,—
мәзлумләрең догасендан ңурңың имди!”
158. Бони ишдуб, анлар җөмлә дирнешдиләр,
тарда варыб, бер гөнаһ-сиз ңорд тутдилар,
филхаль ичрә Йарңубә кэтүрдиләр:
“Иусефи йийән ңорд бу!” — дирләр имди.
159. Иарлы Иарңуб ул ңорди күр ди ирсә,
хәсрәтилә аңа ңарШу варди ирсә:
“Иусефи нэтә йидең, диди ирсә,—
нәчүн йидең — йуйетмарыл, айгыл имди?
160. Иа ңорд, айрыл, Иусефем нэтә йидүң,
күңләкени һич йыртмадың, бөтүн ңуйдуң,
нә МӘРНӘДӘН халиңдан ңурыңмадың,—
пәйрәмбәри мәхрүм-мәхзүн ңуйдың имди?”
161. Ушал сарәт ңордә хаңдан фәрман кэлди:
“Исраилә сөйлә!” — дәйү әмер ңылди,
фәсих делин Йарңубә ңорд сүзләди,—
йалынубән тәмәллеңләр ңылур имди.
162. Әйдүр: “Валлаһ, Иусефи бән күрмәдим
һәм дәхи ңандалырин белүмәдим,
мәраз-аллаһ, хаң белүр, бән һич күрмәдим,—
би-гөнаһмен, байың белең!”.— дәйүр имди.
163. “Үзең һәм пәйрәмбәр, хаң рәсуле сән,
нөбүввәт избси һәм Исраил сән,
халиң сәңа белдерер, һәм белүрсән:
пәйрәмбәрләр ити безгә хәрам имди.
163'. Деләр исән, сән бойургыл— бәя варайен,
ушбу йэрнүн ңортларени һәм дирәйен,
эмуларын тәбурыца кэтнрәйен,—
хәзрәтендә инанчыңльц цыйлсунлар имди. (К.В.)
1632. Анлар ДӘРИ Иусефи һич күрмадиләр,
хашә-лилляһ, Иусефә цәсд ңылмадилар,
тәңрийә — гаң, сезә уйатлу улмадилар,—
пәйрәмбәрләр ити безә хәрам имди! (КБ.)
164. Бән үзем Мисърдан йани кэлдем,
бер фәрзәндем вар иди, йауә ңылдым,
ун йэди күн улди, тәгам һич измәдем,—
хәсрәтемдәй агзым тәгам алмаз имди.
165. Раҗиз идүб, бер тагда уш тутдилар,
кәңделәри агызымә ңан сүртдиләр,
золем берлә хәзрәтеңә кэлтүрдиләр,—
би-гөнаһмен, сән мөгәййән белгел имди”.
166. Йагк.уб сәүчи ңордең сүзин кәртү белди,
кәнде әлин ул к.ордә аш йэдерди.
Әйдүр: “Бәңа бу к.азаны тәңре вирди”,—
дога ңылыб, ңордә дәстүр вирүр имди.
167. “Бу ңазаны бәңа вирди мәүля-җәлил,
сабырсызлык, гәзизләрни ңылур зәлил,
бән цылурмен имди бонда сабыр җәмил,—
сабыр берлә морад хасил улур имди”.
168. Йәһүдә ул йазыйә һәр күн чыңар,
варубән ул ңойуйә һәр күн баңар,
Йусеф берлә хәбәрләшүр, сүзин уңур,—
әхуалең җөмлә-син белдерүр имди.
ФАСЛ: МАЛИК БИНЕ ДӘГИР ДҮШ КҮРДЕКЕ
169. Мисър эчрә улуг таҗир улур иди,
аның ады Малик ибне Дәрир иди,
Дәрир урли Малик бер дүш күрдй,—
мөрәббирә тәэвилени сурар имди.
170. Әйдүр аңа: “Бу кичә бер дүщ күрдем,
дүшем эчрә КӘНРЗНӘ варыб идем,
Рад койуси тигрәсендә йөрүр идүм,—
күн, хәңыйңат, күкдән йэрә инәр имди.
171. Дурар күн МӨРӘЙЙӘН күкдән йнди,
ңуйынумдан керүбән йаңамдән чыңди,
һәм күкдән дөрр-ү мәрҗан, йенҗү йарди,—
бән аны итәкимә дирдем имди.
172. Сәүенүбан мән ани дирүр идем,
жәмер ңылыб, сандуримә ңуйар идем,
бу дүши һич геман-сиз буйлә күрдем,—
йа мөгәббир, бода тәэвил ҢЫЛРЫЛ имди”.
172 '. Мөрәббир әйдүр: “Ултуррыл бу йанымдә,
йурусарәм дүшеңни тәгбиремдә,
ики цызил алтун ңуйгыл бер йүңемдә,—
дүшеңни изгү мөбарәк йурам имди”. (Сал.)
173. Мөрәббир әйдүр: “Мундар дүш күрдең исә,
дүшең ичрә ул мәңамә ирдең исә,
Рад к.ойуси тигрәсендә йүрдең исә,—
бер шәрңф ңол элеңә керәр имди.
174. Ул ңоли учуз сатун алдачи сән,
аны сатыб, үкүш НИРМӘТ булдачи сәң,
мөлек вә дәүләт ийәси булдачи сән,—
ул сәбәбдәи үкуш рахәт күрнер имди.
175. Ул МӘРНӘДӘН улурлыңрә дигенәсен,
халиңнең, берлегинә инанәсен,
көфер ширкәт михнәтендән ңуртуласен,—
дөнйа-ахирәт дәүләти күрнүр имди”.
176. Ани ишдүб, Малик Дәрир сәфәр ңылди,
Кәнран иле эчинә кэлди керди,
Рад ңойуси тигрәсендә йүк дүшерди,—
дүшендә күрдегин эстәр имди.
177. Ңол-ларинә бойурди — дарылдылар,
ул ңойунең тигрәсинә йайылдылар,
җөмләси эстәмәгә ңәсд ңылдылар,—
Малик Дәрир иңез-иңез эстәр имди.
178. Эстәр иркән, иңездән * бер үн кэлди,
Маликнең ңуларынә ишетүлди;
әйдүр: “Байың, иллег йыл тәмам ңалди
ул угланни алмагә”,— дәйүр имди.
179. “һич эксэксиз иллег йыл тәмам туррыл,
андан соңра бу мәңамә кәнә кэлгил,
ул урланни аз бәһайә сатун алгыл —
тәлим мал-бәһайә сатрыл имди”.
180. Малик Дәрир, ани ишдүб, кирү күчди,
андан соңра иллег йыл тәмам кэчди,
Дәрир урлы ул мәнзилә йәнә дүшди:
“Вәгдә йэтди!” — дәйүб тәлим сәүнүр имди.
181. Бер нәчә фәрештәләр кэлмиш ирди,
ңушә биңзәш Йусефә иш улмыш иди,
ул ңойуйә җөмлә мәҗмур улмыш иди,—
җөмлә-ләри ңойудан учар имди.
182. Малик Д ә Р и р ул ңушлари анда күрди,
фәрештә-ләр идүгин белүмәди
(ул ваңыт Малик Дәрир кяфир иди),—
уңин алуб, ңуш атмагә варыр имди.
183. Иаңын кэлә — ул ңуш-лар улди пәнһан,
аны күреб, Малик Дәгир ңалди хәйран,
баңды ирсә — нур чыңар ул ңойудан,—
аны күреб, би-худ улыб дүшәр имди.
184. Улуң сарәт утарынә ** йәнә кэлди, (стр. 23)
аңсиз дәгүл, сизенди — зирәк иди;
ңол-ларындан ики ңулә әмер ңылди:
“Шул ңойудан су кэтүрең!” — дәйүр имди.
185. Бәшир, Бөшра икеләси ңаурә алди,
ул ңойунең үзәринә хазир кэлди,
ңойу эчрә ңаугә-ләрин нөзуль ңылди,—
Йусеф анда баңыб ани күрәр имди.
• К нему глосса: гаибдэн (издали, издалека, от скрытого).
** К нему глосса: куышинэ вә мәнзилинә димэкдер (т. е. в шатер или палат-
ку на месте останорки),
186. Икәүләси ңаурә-ләрин индердилэр,
тулурлайу ңаугә-ләрин тултурдиләр,
хак. йусефә Җәбраили бат күндерди,—
тышрә чыңмаң бәшарәт кэтүрер имди.
187. “йа Йусеф, сән күзгүйә баңдыңмиди,
күзгүдә күркең күрүб уңдыңмиди:
“Бән сатылур ңол улсам, дидеңмиди,
бәнем бәһам кем йэткүрер?” дидең имди?!”
187'. Йусеф әйдүр: “Бәли, бер күн баедым иди,
күзгүдә күркүм күруб, әйдем иди:
“Бән сатулур ңул улсам, дидем иди:
бәнүм бәһам кем йэтүрә?”— дидем имди”. (КБ.)
188. Җәбраил әйдер: “Халя хазир үрә доргыл,
урганеиә йабышгыл, тышрә ЧЫҢРЫЛ,
нә бәһайә сатылурсән, күзең күргел,—
мөштәри-ләр хазирдер, алур имди...”
189. Икэүләйен тартдилар Бәшир, Бөшра,
РӘЗИЗ Йусеф ул дәмдә чыңди тышра,
ңадир мәүлүм тәңдирени кем шашыра,—
нә чара вар, аның хөкме ула имди.
190. Ңойудан иңездән чыңа кэлди,
тулун ай тик нурлы Йүзи дуга кэлди,
Малик күреб ул дәм аны бихуд улди:
“Йа бөшра, һәза РӨЛЯМ!” — дәйүр имди.
191. Ул Малик һәмишә әйтүр иди,
ңол-ларинә һәр дәуам сөйләр иди:
“Аны сездән ңайыңыз күрди исә,
азад ңылам, ңызим аңа вирәм имди...”
192. Бәшир кэлиб, Малик[к]ә мөждә-ләди,
Малик Дәрир сәүенүб ңаршу варди,
сәүенүбән йусефен әлин алди,—
кэтүрүбән, рәх т е ичрә гизләр имди.
193. Йусефең ңәрдәшләри тарда иди,
баңыбән ул мәнзилдә кярван күрди,
ТӘРҖИЛ берлә ңатарлашу йүгрүб варди,— (стр. 24)
йусефи ңойуда булмазлар имди.
194. Анлар ңачан бу МӘРҢӘДӘН хәбәр белди,
хәлңә идеб, ул кярвани чулраб алди,
әйдүр: “Безим ңулумез ңачмыш иди,—
аны, байың, сез алмыш-сыз!” — дирләр имди.
195. Рауил әйдүр: “Виреңез миннәт илә,
йухсә бер гәз нәррә урам һәйбәтилә,
җөмлә һәляк уласыз михнәт илә,—
үнүм ишедәй җане тәслим ңылур имди!”
196. Малик ңылди ихтиат, РЗК.ИЛ иди,
йусефи бонларә кирү вирди,
анлар дәхи мәслихәт уйлә күрди:
“Муни ңол диб мунларә сатам имди”.
197. Бу тәдбири бонлар буйлә әйләдиләр,
р и б р и ч ә йусефә сөйләдиләр:
“Үлдерермез йухсә,— ди[е]б цурңытдилар,—
ңол диб сатам, сән МОТИР улрыл имди”.
198. Малик Дәрир зирәк иде, аны белди
(хөфийә берлә күңле шадлык. ичрә ңалди),
анлар сатар — ул сатун алур улди,—
муны ишдүб, йусеф зари арлар имди.
199. йусеф әйдүр: “Сез бәни сатарму-сез,
хәсрәт-рөрбәт мәйданенә атарму-сез,
фирлеңездән бәндән гөман тутарму-сез —
саңлайалум, ант эчәлүм”,— дәйүр имди.
200. “Бәни сатмаң, кяфир ңолы улмайалум,
йарңуб сәүчи хәсрәт ичрә ңу[й]майалум,
рөрбәт уды бәреринә йаңмайалум,—
дәдәм хәлил хөрмәтин саңлаң имди!”
201. Анлар әйдүр: “Без сәни зинһарләдек,
атамызә: “Йусефи ңорд йиди”, дидек,
Исраилә без дишвар сүз сөйләдек,—
Йа Йусеф, сән бу саданыч ңуйгыл имди!”
202. Бәс, Йусефи йәһүдә [һәм] үгүтләди,
әйдүр: “Сәңа бу ңаза-ны тәңри вирди,
ңәрдәшләрен, батил ишә д[у]рри дорди,—
йухсә байың үлдерерләр, белгел имди.
203. Йәгрәк будыр: рәуа күргил сатыл маңи, (стр. 25)
ңәрдәшләрең фетнә-сендән ңуртылмаңи,
Исраилдән хәсрәтилә айрылмаңи,
ңушурручи ңушырырсә кяңес * имди”.
203'. Әйдүрләр: “Ңули саталым бу күн сәна,
ул шарт илә, сатар булсак йыраң йэрә,_
нә бәһа вирәсез, күрәлем, имди безә,—
безләр йаулаң сату-сац-мез”,—дирләр имди. (7(6.)
204. Малик әйдүр: “Бу ңол-мыдур, бәйан әйләң,
нә МӘРНӘДӘН сатар-сез, аны сөйлән,
нә с ө ч ңылди, нишә ңачди — д[у]рры сөйлән,—
раңле, күрке сездән ДЗРЫ артык. имди”.
205. “Кечек иркән атамез сатун алди,
дура-дура безим илә Һәмраһ улди,
дура-дура бу угланчык, йауыз улди,—
ңачыб кэлеб, бу крйуйә кермеш имди”.
206. Малик әйдүр: “Әхуалин әйләң гәйан,
нэчә дөрлү рәйбе вардыр, ңылың бәйан,
һич сүз РӘЛӘТ улмасун бонда гөман,—
шарте сәхих, дөрест сату ңыйлам имди”.
207. Анлар әйдүр: “һич гөман-сез байык. ңолдыр,
ңолумезнең үч дөрлү рәйбе вардыр:
уррыдур, йаланчи-дыр, к.ачк.ычи-дур,—
бу үч дөрлү рәйбе берлә ЗЛРЫЛ имди”
* К нему глосса меж строк: сзһл (легко, сподручно).
206. Малик әйдүр: “Нә дәйүрсез — аңлайурмен,
хәңыйңәтдә бу ңолни мән һәм алурмен,
рәйбе берлә аны ңабул әйләйүрмен,—
нэчә бәһа алурсез, әйден имди.
209. Вәлякин элемдә һич алтуным йуң,
кялә берлә ңомашым, атласым чуң,
йармаңым вар бер нэчә, ңыйммәти йук.,—
нэчүк сәүдә ңылурмез?”— дәйүр имди.
210. Йусеф әйдер: “Кяшки уйлә улмасәйди,
ңәрдәшләрим аз бәһайә сатмасәйди,
мөштәри үкүш бәһа вирмәсәйди,—
йарлы үзбм ңол улмасам!” — дәйүр иыди.
211. Мунлар әйдүр: “Ул иши ңылмайауз,
ңулумезә кялә-ңомаш алмайауз,
бу сатуйә һәргиз рази улмайауз,—
йармаң виргел, нэчә вирсәң”,—дирләр имди.
212. Малик әйдүр: “Ун сәкез йармаҗым вар,
хәңыйңәт, алтунум йуң — ңомашым вар,
ун сәкез йармаңни алың сезләр,— (стр. 26)
ңаланыни бәңа бәхшиш ңылың имди”.
213. Анлар әйдүр: “Ун сәкез йармаң алдың,
сәнең берлә бу сатуни тәмам ңылдың,
җөмләмез бу сатуйә рази улдың,—
ңаланыни сәна бәхшиш ңылдың имди”.
214. Андан Малик Иусефә кәнә сурди:
“Бонлар сәни ңол дәйүбән бәңа сатди,
ушбу иш; ушбу сүз раст-му, диди,—
хәңыйңәт{и] сән мөгәййән ңылгыл имди”.
215. Анлар әйдүр: “Ңол-лыңгә рази улгыл,
телең берлә сән дәхи иңрәр ңылгыл;
“йуң!” дир ирсәң, үлдерермез, байың бел гел!” —
г и б р и ч ә Иусефә дирләр имди.
216. Бу гәз Иусеф айлардан һәм ңурыңди,
ңурыңмакдин ңол-лыңгә рази улди:
“Ңол м и н”,— диде *, күзләрендән йәшләр аңди,—
нийәтени тәңре-синә ңылур имди.
217. Бонлар әйдүр: “Иа Малик, бона инан,
бу ңолгә сән дутмагыл һәргиз гөман,
баг-бугавин чишмәгил айагындан,—
М и с ъ р ә дикен богаулу варсун имдн.
218. Йаланчидур, һич сүзинә инанмагыл,
исеркәбән миһербанлык, әйләмәгил,
һәргиз аңа изгү сүз сүзләыәгил,—
тәгам арпа үтмәги виргел имди!”
* На полях глосса: ягъни, колмен, диде, тәңре колымен димэкне ирадз итде.
таки ялган улмасун диб. Габдр. (“Раб я” молвил, лодразумевая прн этом, что он
сраб господа”, дабы не сказать ложвое. Габдр.).
219. Малик әйдер: “Сузеңезә бән инандым,
рази улдым, ңолыңызни сатун алдым
һәм үч дөрлу гәйбе берлә ңабул ңылдым,-
бу бәйер-үзә бер бети кэрәк имди”.
220. Анлар җөмлә бу сүзи рәуа күрди,
бети йазуб вирмәгә буйун вирди,
ңамулари батил ишә д[у]рри д о рди,—
ңәбаләсен вирмәгә йазар имди.
221. Шәмгун кәндү әлилә бети йазди,
бети йазыб кәнделәрдән шәфңәт үзди,
йусефдән йуз дүндереб, җөмлә бэзди,—
пәйгәмбәри ҢОЛЛЫК.РӘ сатар имди:
222. “Җөмләмез бу сатуйә рази улдың,
ңолумези сатмаРЭ рәуа күрдек,
унуламез рази улуб, бети йаздык.,—
ңолумези сәңа тәслим кылдың имди”.
223. Йусеф, ани ишдеб, ңанин аглар, (стр. 27)
хәсрәт уды эчин йарар, бәгрин дарлар;
аглар икән һәм кирү дәстүр деләр:
“Дәстүр вирсән, кирү варсам”,— дәйүр имди.
224. “Дәстүр виргел, кирү йәнә бән варайен,
улуларымни туйанчә бән күрәнем,
йазуңымни айлардан бән деләйәлүм,—
ВИДЗР ңылыб айрылалуи безләр имди”.
225. Малик бони ишедүбән үзи күйәр,
ул дәхи йусефдән битәр арлар,
Йусефең бу ишләрин йаулак. танлар,—
бу МӘРНӘЙӘ рәҗаибә ңалур имди.
226. Малик Дәрир йусефә җәуаб вирди:
“Күрмәзмүсән, анлар сәна нэләр к.ылдн,
икенчи — йаулаң сәни учуз сатди,—
нә варырсэн, айлар сәни сәүмәз имди.
227. Анлар сәни сатдылар кәм йармаңрә,
деләкләри — байык. сәндән айрылмак/ә,
лаик. дәгүл анларә сән вармаңгә,—
хөрмәтең сәнең бездән артың имди”.
228. Ул йармаң ңыйммәте һәм ул ваңытин,
бең түрт йүз йармак. иди һәм бер алтун,
шул ңәдәр бәһа илә алди сатун,—
Йусеф үзрә әхуаль ИРЛЯМ ңылур имди.
229. Йусеф аңа аглайу җәуаб вирди:
“Анлар бони эшләмәгә рәуа күрди,
деләкләри, -морадлари шәйлә улди,—
һәр кеши үз лайыңин ишләр имди”.
230. Андан Малик Иусефә дәстүр вирди,
йарлы Иусеф хәсрәтилә кирү варди,
бу ун ңәрдәш җөмләси үрә дорди,—
һәр берисин үпә-ңучә аглар имди.
231. Әйдүр: “Белдем, бәндән бизар улдыңыз сез,
уҗмах виреб, таму{р] сатун алдыңыз сез,
Исраилдән бәни мәхрум ңуйдыңыз сез,— (стр.28)
ңушулмаңлың йаулак. иран ңалди имди.
232. Аһ, дәригә, РӘЗИЗ икән — зәлил улдым,
ңәрдәшләрдин душманлыңны буйлә күрдем,
ва-вәйля, Исраилне мәхрум ңуйдум,—
арламаңдан ики күзи күрмәз имди.
233. Мондан соңра бәңа тимар * кем к.ылдачи,
арлар исәм, күзим йәшин кем силдәчи,
ңайрылу үземә кем иш булдачи,—
йәнә башим-тунумни кем йуар имди?!
234. Узун сачим дарайубән кем үрдәчи,
мәхрумлырым, мәхзун-лырым кем сурдачи,
бу хәсрәти раңибәт кем унутдырачи? —
Азад икән бәндәлекгә дүшдим имди!
235. Атам бәни игне үзә күтәрер иди,
уйңум кэлсә, йастык. үзә йатңырыр иди,
уйгансам, түрлүк тәгам йэдирер иди,—
ул НИРМӘТДИН бу михнәтә дүшдем имди!
236. Аһ, дәрирә, бән ңоллык. нэтә ңыйлам,
мөдам кяфир ңол-лурында нэтә улам,
улуларим, имди сези ңанда күрәм? —
Айрулмацлык. үзә тәңдир кэлди имди.
237. Бу тәкдири тәңридән белмеш кэрәк,
хак. хөкменә ңоллар рази улмыш кэрәк,
шиддәтенә кәмал риза вирмеш кэрәк,—
цазасинә дагы тәслим улдым имди”.
238. Йарлы Иусеф ңайгырыр, к.анун арлар,
арлар икән ңәрдәшләри[н] үпәр-к.учар,
җөмлә-синә дога к.ылыб, вндар әйләр,—
Малик ДӘР и р дүнә-дүкэ арлар имди.
239. Ңәрдәшләри муни күр ү б арлашдилар,
йаулаң к.ати хәсрәтилә чурлашдилар,
зар вә гөрйан улуб к.ати иңрәшдиләр,—
ишләринә пошиман һәм улур имди.
240. Әйдүрләр: “Сәни кирү ала идүк,
элең алуб, җөмлә тәүбә к,ыла идүк,
сатумезә һәб пошиман ула идек,
вәләкин гәрләнүрмез”,— дирләр имди.
241. “Атамызә йалан дәхи улумазез, (стр. 29)
сәни кирү атамызә илтүмәзез,
ушбу ишә һич тәдбир улумазез,—
бу михнәтә сән к.атлангыл”,— дирләр имди.
* К нему глосса: тәрбия (уход, забота).
242. Йусеф әйдүр: “Кэчкән сүз кирү кэлмәз,
хаң тәңдире буйлә иркән, кимсә белмәз,
мундан соңра ңол тәдбире рәуа улмаз,—
Фәрманенә риза вирмәк кэрәк имди.
243. Бу тәңдир тәңримдән-дер, белен мәглүм,
атам Йарңуб хәсрәтила ңалди мәхрүм,
ңәрдәщим Ибне-Йәмин ңалди мәгмүм,—
мундан соңра мәни ңанда күрәр имди?!”
/
244. Ңәрдәшләри йусефдән кэтди ираң,
атасындан, кардәшләрдән улди фираң,
бонлар җөмлә ушбу ишдә улдилар рак.,—
аглар икән мөдам кирү баңар имди.
245. Улдәм йулә Йусефи күндердиләр,
палас ки[е]рүб, бер дәүәйә бендердиләр,
элен баглаб, йаулаң ңаты беркетдиләр:
“Бушанубән ңачмасун!” — дирләр имди.
246. Бер хәбәши ңол вар иди, Кылыч адлу,
к.ол-лариның җөмлә-сендән ул һәйбәт-лү,
ңара йүзлү, йаулак. ңати сәйасәтлү,—
Йусефи ана тәслим ңылур имди.
247. Ул кярван улук. сагәт андан күчди,
бер гүрстан ңырарындан үтә кэчди,
Йусеф сәүчи бер гүр үзрә йүзин дүшди,—
ул анаси Рахилә гүри имди.
248. Зари ңылыб әйдер: “Анам, өмме-Рахиль,
бәнем халем нитә-леген күзең күргил,
ңәрдәшләрим сатды бәни, бэйан белгел,—
азад икән бәндәлекгә дүшдем имди.
249. Хәсәд к.ылыб, атамдай айырдилар,
фирңәт утин җанемә ңуйырдилар,
рөрбәт тунин игнемә кэйүрдиләр,—
әл-айаңым зынҗир берлә барлу имди!
250. К,әрдәшләрим ңылди бәңа рәнж-ү зәхмәт,
кечеклекдин дүшди бәңа ушбу хикмәт,
фазле берлә ңылсун бәңа тәңрем рәхмәт,— (стр. 30)
өмидим чуң бәнем хаңдан”,— дәйүр имди.
251. “Йа анә, бәнем халем күргил заһир,
бәндәлекгә сатун алди бәни кяфир,
бу тәңдире к.ылди бәңа мәүлүм рафир,
мәгәр йәнә улук. рәхмәт ңыла имди.
252. Әй, дәрирә, РӘЗИЗ анам, йатурмусән,
бу халь эчрә бәнүм халем белүрмүсән,
баңыб бәни бу халь үзрә күрәрмүсән,—
әлләрим-айакларим барлу имди?!”
253. Анаси-нең сшендэн * бер үн кэлди:
“Иа Иусефем, халең нәтә буйлә улди,
ңәрдәшләрең бу җәфани нидән ңылди,—
нэчүк гафил бу бәля-йә дүшдең имди?
254. Җанем урул, бу җәфани нидән булдың,
сәңа залим улан-ләрә нә сөч ңылдың,
бу халь ичрә төрбәтем үзрә кэлдең? —
Гүрем ичрә җанем мәҗрух ңылдың имди!
255. Атаң Иарңуб бу әхуале белмәдимү,
ул мәгбунә халең мәрлүм улмадиму,
Ибне-Иәмин сәнеңлә кэлмәдимү? —
Рафил улуб, бу бәляйә дүшдең имди!
255 '. Сәнең атаң Иагңуб-дур, бабаң — Исхаң,
улу д ә д ә н халиңгә булма ди рац,
сән дәги рәхмәтә улгыл мөштаң,—
үмиддүр-кем фәрех тэгҗил ирә имди. (Б.)
256. Хода-йа, бу хаҗәтем сәңа мәрлүм,
мөдам өмид дута сәңа җөмлә мәзълум,
залимләрә саташмыш бәнүм тыйфлүм,—
фазлең берлә нәҗат хасил К.ЫЛРЫЛ имди!”
257. Йусеф, ани ишдүб, би-худ улди,
халиң Рахиль мөнаҗатин ңабул ңылди,
ул мөнаҗат Йусефә дурри кэлди,—
таҗ вә тәхет вә солтанәт булди имди.
258. Ңылыч баңды — Иусефи булумади,
җәһдидүбән ңандалырин белүмәди,
кәнде йалгыз истәйү кэлумәди,—
хуаҗә-сенә әхуаль ИРЛЯМ ңылур имди.
259. Кыйгырыр: “Хуаҗә!.. — әйдүр.— Дорсун кярван,
әй, дәригә, байык. к.ачди бу ңол углан”.
Ңафилә дорды ул дәм, ул арадан
җөмлә кярван Иусефи эстәр имди.
260. Ул Ңылыч бер тази ат бенмеш иди, (стр. 31)
тэркин-ләйү ** ңамуләрдән Ңылыч ирди,
йэтүшдисә Иусефи бер к.ач урди:
“Нәчүн буйлә ңачарсен?!” — дәйүр имди.
260'. Ираңдан ул Иусефи баңды күрдя,
йарлу Иусеф аны курэ үрә дурди,
элен алыб аглайу йула керди,—
сүгәр, бушар, йэр үзрә сүрәр имди. (Д.)
261. Иусеф әйдүр: “Иляһи, бән нә ңыйлайен,
бу михнәт-дән имде нитә ңуртулайен,
бу залимдән ңуртулмарә нә ңыйлайен? —
Ходавәндә, фазлең берлә ңуртар имди!”
* К нему глосса: каберендән (из могилы),
** К нему глосса: тизлек берлән, щэһзд (быстро, поспешно, вскорости).
261 '. Буни әйтеб, аһ цыйлыб: “Иа кәрим, дир,
фазлең берлә йарлыңагил, йа рәхим, дир,
бәнем халем сән белүрсән, йа РӘЛИМ, дир,—
Һәр халь эчрә сәңа пәнаһ ңылдум имди! (Б.)
261 *. Улу дэдәм Ибраһим хәлил иде,
хәлил сәнең әмренә мотир улды,
урлы Исмагил-не сәна ңорбан ңыйлды,—
деләдисә сәүдегин”,—дәйүр имди. (Б)
262. “Ходавәндем, әгәр хәта ңылдым ирсә,
әмрең ңуйыб, сәңа гаси улдым ирсә,
атам Иагңуб хезмәтендән ңалдым ирсә,—
тәүбә ңылдым, пошиман улдым имди.
263. Ходавәндә, әгәр гаси дәгүл ирсәм,
хәталардән, зилләт-ләрдән бәри улсам,
һич гөнаһ-сез бу җәфайә дүшмеш ирсәм,—
бу ңәуемә бер РӘЛЯМӘТ күстәр имди!”
263'. Бәс, ул Ңылыч йусефни алыб кэлди,
кзлтүрүбән Маликга асмарлади,
Малик дүшеб бер нәчә сеңерләди,—
тәуә үзрә мәхкәм тутуб барлар имди. (Ссу)
264. Бу хальдә тәнридән фәрман улди,
ңөдрәт берлә Күкдә ңара булут турди,
йэлләр исди, ңар-йармур ңати ЙЗРДИ,—
йаулаң ңати һәйбәт берлә йарар имди.
265. Башларинә дуңынса — мәҗрүх әйләр,
тәнләринә дуңынса — мәгйуб әйләр,
җөмләләри чагырышуб фөрйад әйләр,—
һич кемсәдән мәдәд-йари улмаз имди.
266. һич кемсәнә берин-берси күрмәз улди,
ңамулари золмәт эчрә хәйран ңалди,
күк күкрәб, йылдырым ңаты һәйбәт ңылди,—
аны күрүб, Малик йаулаң ңурңар имди.
267. Малик әйдүр: “Халемез улды вәйран,
йа-раббе, нидән улды безгә ушбу туфан?
Бардур безим арамездә бер мәзълум җан,—
кэлең барча, истирфар ңылың имди”.
267'. Малик әйдүр: “Рәзаб ирди, байык, билен,
азар итмеш кемсә-ңез, сафи улул,
йазуц ңыйлан кемсә-кез, тәүбә җыйдың,—
йуңсә һәляк улду ңаму безләр имди. (КБ )
268. Мәгәр бездән кем-ирсә золем күрди,
ул мәзълумен мөнаҗати күкгә ЗРДИ,
рәреш изеси безләрә ңәһәр ңылди,—
тәүбә ңылын, йухсә һәляк улдың имди”.
269. Шулуң СЗРӘТ ул Ңылыч хазир кэлди,
ишләдеги хәталарин иңрар ңылди:
“Байың белең, ушбу гөнаһ м и ндән, диде, (стр. 32)
шул ңул рибри угланчыңны урдым имди”.
270. Малик андан диде ул к.ара к. о лә:
“Бар, Иусефең айаңин уб, гөзер дилә,
күңелени хушнүд итгил ләфзың илә,—
мәгәр безгә изгү дога ңылсун имди!”
271. Бәс, Иусефең тәпугинә Ңылыч кэлди,
йаулаң ңаты аглади, зари ңылди,
хәта, гө наһ ҢЫЛДЫРЫНӘ мөңыйр кэлди,—
дүшүб Иусеф айаңин үпәр имди.
272. Малик дәхи аның илә буйлә варди,
дезин чүгеб, хезмәтенә эл ңаушырди,
зари ңылди, Йусефә чуң йалуарди:
“Хәтамези сән кэчүргил!”— дәйүр имди.
273. Муни күреб, Иусефеи миһре кэлди,
филхаль эчрә эл ңалдырыб дога ңылди,
догасени тәңреси ңабул ңылди,—
михнәт кэтүб, ңар-йармур сулар имди.
273'. Улуң сагәт ңар-йагмур сәлим улди,
йага тургай ңар-йагмур җөмлә дүнди,
буз ирүбән су улубән изрә сенди,—
күн ачылыб, җиһан хөрром улур имди. (Ссу.)
274. Ани күрә, Малик рибрәт алыб дүшди,
бар-бугауин айаңындан җөмлә шишди,
малик-мәмлүк җөмлә-си йалуарышди,—
ңамуләрдән Малик артың йалуарыр имди.
275. Паласларин чыңарыб, тун кийүрди
һәм тәүәдэн индерди, ат бендерди,
улур-ларгә, кечег-ләргә һәм белдерди:
“Ходавәнд, кярване Иусеф!” — дәйүр имди.
276. “Җөмләңез Йусефә мөнңад улың,
улур-кечи җөмләңез хезмәт ңылың,
бәкда-зан мөңтэда аны белең —
мөдам аның әмрендән чыңмаң имди”.
277. Андан соңра Иусеф хөкме улди фәрман,
улур мәнсаб вирди ана мәлик-сөбхан,
һич кемсәнә чыңмаз улди тәдбирендән,—
Малик Дәрир үзи дөшүб эшләр имди.
278. Сүзләдекчә Иусефең фәһме артар,
сүзе ширин, ләфзы датлу, раңле артар,
нәңаб ачсә, җиһаныни нурлу дутар,—
баңаи һэргиз җәмаленә дуймаз имди.
279. Андан үтди, бер шәһрә аклар-керди, (стр. 33)
ул шәһәр әһле җөмләси кяфир иди,
анда айлар Иусефең күркен күрди,—
ңамуларн рәҗаибә ңалур имди.
280. Җөмлә Йусеф ңатынә дирнешдиләр,
халик. СОНРИН, Йусеф күркин данлашднләр,
Йусеф илә тәлим сүз сүзләшдиләр,—
Иусефең бу әхуален сурарлар имди:
281. “Безгә дигил: сәни буйлә кем йаратди,
буның кеби күреклү җәмаль кем дүзәтди,
бу нәңышни сәнен үзә кем йүретди? —
Безләр ДЗРИ аңа бәндә булалум имди!”
282. Йусеф әйдүр: “Йаратк.аным халик. дорыр,
йэрдә, күкдә ңоллар үзә разик. дорыр,
ХЗЛИҢ-ЛЫРӘ, разик.-лырә лаик. дорыр,—
сезни, безни ул йаратди, белең имди!”
283. Ңамулари ушбу сүзә инандилар,
җөмлә-си бер тәңрей” бүгүлдиләр,
һәм Йусеф пәйрәмбәрә инандилар,—
мөэмин-мөхлис улдилар анлар имди.
284. Андан кэчди, дигәр шәһрә анлар керди,
ул шәһәр әһле Иусефең күркен күрди,
Йусефә биңзәтү бер сурәт ңылди,—
җемлә-си ул сурәтә тапар имди.
285. Андан кэчди, Ңодес шәһренә анлар керди,
Ңодес бике дүшендә күрмеш иди,
җөмлә шәһрең әһленә димещ иди:
“Кярван кэлүр, җөмлә ңаршу чыңың имди!”
286. Ңодес бике ләшкәр йирыб, к_аршу варди:
“Бикләреңез кемдер?” — дәйү хәбәр сурди,
кярван әһле җөмлә-си хәбәр вирди:
“Бикемез Малик Дәрирч>,— дирләр имди.
287. Ңодес бике бу әхуали йаулак. таплар,
әйдүр: “һәр йыл бу малик м с ндин кэчәр,
бу йыл мунда, бу арада нә хикмәт вар,—
бәңа һ.аршу чыңмак. фәрман улә имди?!*
287'. Хаң әмрилә фәрештэ-лзр кэлмеш иди,
бу халь эчрэ Йусефә иш улмыш иди,
рәля-д-дәуам Йусеф илә улмыш иди,—
делдән, күздән Иусефи сайларлар имди. (Ссу.)
287 2. Адам урлы илә бер пәри улур имеш,
Иусефлә һәм ул пәри бер күндә дугмыш
һәр кем дурсә, бер пәри урлан дугар имеш,—
үләр ирсә, йәнә бергә үләр имди. (Ссу.)
2873. Фәрештәләр ул мәликгә җэуаб әйләр:
“Бу олдур, байык • сәка буйурдилар:
“Ләшкәрен. берлә царшу варрыд>, дирләр,—
дүшдә күрдүген ушпудур, белен имди”. (Ссу.)
2874. Ул урланни мәлик бацар, күрүб даклар,
фәрештәләр белдурсә, белеб анлар,
ңамурьщыз бу урланни хөрмәт-лэнләр,—
ануц хөрмәти ңамудак артуң имдн! (Ссу.)
288. Улуң СЭРӘТ ушал бик анДа кэлди,
Иусефә сәлям вирүб, хезмәт ңылди,
әдәб берлә Иусефә хәбәр сурди: (стр. 34)
“Кем идекең безгә мәглүм ҢЫЛРЫЛ имди”.
289. Андан Йусеф ул бик-гә җәуаб сөйләр:
“Бән ул-мән, дүшдә сәңа белдердиләр,
ңаршу чыңыб, хезмәт ңыйл диб бойурдиләр,-—
һич гөман-сез, шул кеши-мән, белгел имди”.
290. Бу сүзи ул ишедеб рәҗәб-ләде,
Йүсефи кэлтүрүбән ңунаңлады,
йулдашлари берлә җөмлә арырлады,—
әрзаз әйләб, мөкәррәм дутар имди.
291. Ңодес бике әйдер: “Бәңа нә дәйүрсән,
бәңа пәнд-ү нәсихәт нә ңылурсән,
йа Йусеф, сән нә фәрман тикүрерсән? —
Сән бойурсаң, бән ани ңылсам имди”.
292. Йусеф әйдүр: “Бәндән ишет, әйа мәл ик,
ишетдүкен д у ггубән улрыл салик,
сәнең кеби мәлик путә тапмаң нәлүк,—
мөэмин улрыл, ушбу бутдан дүнгел имди!”
293. Ул бик әйдүр: “Ушбу сүзең ңабул ңылдым,
сән дидекен тәңрейә манңад улдым,
хәңыйңәт пәйрәмбәр диб сәни белдем,—
вәликин бер бутханәйә керәм имди.
294. Әгәр санәм дүнеб, сәңа сүзләр исә,
сәңа баңыб, ңаршу җәуаб әйләр исә:
“Хәңыйңәт пэйгәмбәрсән!” — дәйүр ирсә,
һич гөман-сез мөэмин улам”,— дәйүр имди.
295. Йусеф әйдер: “Рази улдым, тур, варалум,
икеләмез бутханәйә без керәлүм,
санәм хален-әхуален без суралум,—
без күрәлүм, нитә җәуаб вирә имди”.
296. Йусеф илә бутханәйә ул бик керди,
ул дәмдә Иусефи ул санәм күрди,
дибрәнде, ул Иусефә сэлям вирди:
“Хәңыйңәт пәйрәмбәрсән!” — дәйүр имди.
297. Ул санәм Иусефә сәҗдә ңылди,
Ңодес бике аны күреб, әхуаль белди,
тәңре-нең берлекинә мөңир ңылди,—
мөэмин улуб, билдән зөннар шишәр имдн.
298. Тәкрим илән Иусефи ңунаңлади, (стр. 35)
агыр ХӘЛРӘТ, тази ат барышлади,
алтун ңушаң биленә ңушандырди,—
һәм МӨРӘЗЗӘЗ, һәм мөкәррәм тутар имди.
299. Иусефә дөрлү НИРМӘТ аш кэтүрде,
Йусеф суныб, берәр лөңмә андан йиде,
уч йөз туңсан кеши җөмлә йиде, туйды,—
нигмәте экснлмәйен ңалур имди.
300. Андан Ңодес бике әйдүр бу Маликгэ:
“Бу ңол безгә лаик. ирүр сәрүәрлекгә,
ңол димәң буның кеби хөрмәтлекгә,—
фазле бездән нә диклү аның имди!”
301. Малик Дәгир бу мәликгә җәуаб вирди,
әйдүр: “Безем сәййедемез Иусеф, диди,
сәййедлекгә Йусеф бәндәң лаиң, диди,—
бән Иусефең ңоли-мән”,— дәйүр имди.
301 '. Ңодес мәлик[е] Иусефең ңатынә кэлди,
Малик Дәгир бу мәликдән дэстур алди,
ул мәҗлесдән күчмәгә нийәт ңыйлди,—
игү сүл илә Йусефи күндүрүр имди. (Д.)
302. Дибрәнде, кярванлар йулә керди,
Ңодес бике соңра сәуаб уйлә күрди:
“Ул углан-кем әлемездән чык.ыб кэтди,—
кәлең, йитүб әлләрендән алам имди!”
303. Ун ике бең эр берлә атландилар,
Йусефи алмагә ңәсд ңыйлдилар.
Малик әйдүр: “Йа Йусеф, уш йэтдиләр!” —
Иусеф әйдүр: “һич ңурыңма, кэлсүн имди!”
304. Ңачан ләшкәр йусефә йаңын кэлди,
Иусеф дүнеб, ул ләшкәрә нәзар к.ылди;
аны күреб, барчалар бихуд улди,—
биһуш улуб, җөмлә атдан түшәр имди.
305. Ун ике бең эр җөмлә атдан түшди,
ңамусе-нең усы кэтүб, гаңле шашди,
кярван күчди, ул арадан үч күн кэчди,—
анлар һәнүз бихуд улыб йатур имди.
306. Ани к.үреб, барча-лари хәйран к.алди,
Иусефең хатеринә р о җ ө б дүшди,
бер дәм роҗөб мәйданенә җәулан ңылди:
“Мәңа биңзәр һич кемсәнә йук.дыр имди!
306'. һич тугмады тугмайә бәйдән бәшәр,
һәр кем бәңа баңар булса, раңле шашар,
күрмөгә мохтаҗ улуб, оруныб дәшәр,—
дидаремә җанин фида ңыйлур имди”. (Д.)
307. Улуц сагәт Җәбранл кэлди хазир,
вирүб иэди Йусефә мәлик ңадир:
“Иа Иусеф, сән хәңыйңәт нә дидең? — дир.—
Роҗөб к.ылдың, халик, сонгин күргел имди!”
308. Үчүнчү күн бер шәһәргә анлар керди,
ул шәһәр әһле җөмләсе пәри иди;
ңачан анлари Иусеф күзин күрди:
һәр бериси Иусефдән күреклү имди.
309. Ңол сандыРи һәр гиздә рәуа улмаз,
ул шәһәрдә йусефи кемсә күрмәз,
җәмален кемсә күреб ңабул ңылмаз,—
барчә-си Иусефдән күреклү имди.
310. һәр бери-нең Иусефдән Йүзи нурлу,
сурәтләри мөнәүүәр дөрлү-дөрлү,
җөмлә-си-нең раңле тәмам, үзе рәрлү,—
ани күреб, йусеф мәрмум улур имди.
311. Халиңдан Иусефә вәхи кэлди:
“Иа Йусеф, сән ңодрәтеми күргел, диди,
хөснең, илә сән Р о җ ө б ңылма, диди,
күрек виргүче, хәңыйңәт, бәнвен имди”.
312. Чүн Йусеф бу әхуали бәйан белди
һәм Р о җ ө б ңылдырына тәүбә ңылди,
гаҗиз улуб, тәңресинә сәҗдә ңылди,—
тәүбә ңылыб, зари-лың-лар ңылур имди.
313. һәмандәм тәңредән мәдәд ирди,
Иусефең җәмалени кирү вирди,
заһир-батнн күркени ул ңушырди:
“Иа Йусеф, башың ңалдыр!”— дәйүр имди.
314. Бәс, айлар ул шәһәрдән үтә кэчди,
кярван халңы Мисърә йаңын мәңам дутди,
Нил ирмагы ңыраринә йаңын дүшди,—
Малик Дәгир Иусефә йалуарыр имди.
315. Малик әйдүр: “Иа Йусеф, имди варсаң,
Нил ирмагы ушбудыр, баңыб күрсәң,
мәслихәт уйләдер с у Р ә керсәң,—
буйыңдан.туз-туфраң кэтсүн имди”.
316. Йусеф Малик әмринә мөнңад улди,
варуб Нилең ирмаринә йҗын кэлди,
эл ңалдырди, ХЗЛИК.РӘ дога ңылди:
“Фазлең берлә бәңа пәрдә виргел имди”.
317. Йусеф сәүчи ДОРЗСИ мәңбуль улди,
шулуң СЗРӘТ анда бер ң о б б ә кэлди,
Йусеф ул ңоббә эчрә рөсел ңылди,— (стр. 37)
әндамени һич мәхлуңат күрмәз имди.
318. Ул су эчрә бер балың улур иди,
судаги балыңләрә ул бойурди:
“Халиңың сиддиңы суга керди,—
әдәб саңлаң, һич бериңез баңмаң имди”.
319. Ани ишедеб, балыклар җөмлә ңачди,
мәңамлү мәңаменә барды керди,
һич кемсәнә Иусефә күз салмади,—
җөмлә Йусеф хөрмәтин саңлар имди.
320. Ул балың Йусефә йәнә кэлди,
кәнд-үзени Йусефә заһир ңылди,
Иусеф аның үзәринә сабит улди,—
арңасинә басубән бенәр имди.
321. Иусеф ул балың үзрә рөсел ңылди,
нуры дәхи Һәзар чәндан артың улди,
улуң сагәт Җәбраил хазир кэлди,—
хаң сәлямин, хөллә" тунин кэтүрер имди.
321'. “Әйа Иусеф, халнң сәна цыйлды сәлям,
һәм пәйвәстә ануң илә буйлә улам,
гаңибәт аны улу мәлик цыйлам,
вәлякин ул сабър ңыйлсун”,— дәйүр имди. (КБ.)
322. Иусеф нәби тәмам гөсел ҢЫЛДЫРЫНДӘ,
арир йу[ы]нуб, судан тышрә кэлдегендә,
хөллә кийүб, күңле шадекям улдырындә —
Иусефдән балың хаҗәт деләр имди.
323. Йусефә әйдүр ул сәрвәр балың:
“Бәңа дәүләт рузи ңылди җәббар-халиң,
фазле берлә рузи ңылди падишаһлың,—
җөмлә балың солтани бәнвен имди.
324. Балыңлар солтани, дәүләтле-мән,
вәлякин бер фәрзәнд үчүн мохтаҗлы-мән,
бала үчүн, йа Иусеф, хәсрәтле-мән,—
бәнем үчүн бер дога ҢЫЛРЫЛ имди.
325. Халиң сәнең дораңи ңабул ңыла,
фазле берлә бәңа урыл рузи ңыйла,
ул бәңа бәйдән соңра ДОРЭ ңыла,—
үләр ирсәм суңымдан”,— дәйүр имди.
326. Иусеф сәүчи эл ңалдырди, дора ңылди,
халиң аның ДОРЗ-СЫНИ ңабул ңылди,
ул балыңрә ики урыл рузи ңылди,—
икеләси дәүләт э[йә]си улур имди.
327. Ул икеси кәрамәт-лү ңупмыш иди, (стр. 38)
береси аның Иунысни йутмыш иди,
береси ул һәм йүзекни йутмыш иди,—
ул йүзек Сөләйман-нең байың имди.
327'. Иусеф ушал балңилә эсәнләшди,
экиләси алкышлашу айрылышди,
балың видар ңылубән сугә дөшди,—
Иусеф киру Малик таба кэлур имди. (КБ.)
328. Иусеф нәби ңайта кэлди шад вә Хәндан,
нуры дәхи артуң улди Һәзар чәндан,
Йүзи балңыр игнендәги хөллә тундан,—
йэрдән күкгә нурдан дерәк улур имди.
329. Иусеф кирү кэлдегин Малик күрди,
улуң СЗРӘТ ңол-ларинә әмер ңылди,
сандыңдан йэтмиш дөрлү тун чыңарди,—
Иусеф кисүн дәйү хазир ңылур имди.
330. Малик Дәрир Иусефә ңаршу варди,
Иусефең игенендә хөллә күрди,
сурар: “Сәңа бу тунны кем кидерди?> —
Баңар, таңлар, гәҗаибә ңалур имди.
331. Иусеф әйдүр: “Мәүлум вирди бу ХӘЛРӘТИ,
изим бәңа рузи ңылди бу дәүләти,
бән дәхи андан булдым бу рахәти,—
бәнем сер[р]им ул РӘЙЗН белүр имди”.
332. Малик Дәрир ул мәнзилдән рихләт ңылди,
бер мәнзил Мисърә анчаң йаңын кэлди,
Мисър эчрә һәуадан бер үн кэлди:
“Бер РӘЗИЗ шәхес Мисър ичрә кэлүр имди.
333. Малик таҗир сәрайенә хазир кэлүң,
ул урланни күрмәкгә һәүәс ңылың;
адәмигә биңзәмәздер, заһир белең,—
мөңәррәб фәрештәйә биңзәр имди.
334. Ул кэлмәки сезә йаулаң ңотлу.дурыр,
гаңле тәмам, сүзе йаулаң датлу дорыр,
үзе рәрлү, хуш холеңлу кемсә дорыр,—
күрмәкгә йаулаң мөштаң улың имди!”
335. Мисър әһле буны ишдүб сәүнешделәр,
җөмлә-ләри вармарә дирнешделәр,
улу-кечи, эр вә рәурәт йирлышдылар,—
һәр береси ңаршу чыңыб баңар имди,
336. Кярван берлә арыр ләшкәр атлу иди,
җөмлә-си ул фәрештә-ләр байың иди, С?Р-39)
“Иусефә иш улың!” — дәйү хаң бойурди,—
Иусеф илә Мисърә анлар керәр имди.
336'. Арасындан Иусеф ашар хөллә кийеб,
шәриф, лятиф ШӨРЗРЫНДӘН нуры балңыб,
кэтирүрләр Йусефи арырлайыб,—
Иусеф ашар ңамулардан артуң имди. (Б.)
337. Мисър әһле ани күрә ңалды хәйран,
әйдерләр: “Бу дәгелдер адәмидән,
мөңәррәб фәрештәдер инде күкдән!” —
Җөмлә-ләри аңа сәҗдә ңылур имди.
338. Иусеф ңачан Мисърә йаңын кэлди исә,
дөрлү ТӘРЗМ, шәраб ләззәт алди исә,
Иусеф йеси ләззәт әсәр ңылди исә —
дөрлү нәснә рәнбәр кеби ңуңыйур имди,
339. Малик Дәрир Мисър ичрә кэлди исә,
сәрай эчрә Йусеф мөкыйм улди исә,
нәңаб суйыб, йүзин ачың ңылди исә —
сәрайдан нуры балңыб чыцар имди.
340. Аны күрә Мисър әһле мәҗмур улди,
Малик Дәгир сәрайенә хазир кэлди,
арзуләрин Малик[к]ә заһир ңылди:
“Ңолыңызи бер күрәдүм!” —дирләр имди.
341. Малик әйдүр: “Ул морадә ирмәйәсез,
һәргиз бәнүм сәрайемә кермәйәсез
һәм Йусефең җәмален күрмәйәсез —
берәр динар вирмәйен сезләр имди”.
342. Рази улуб, берәр динар кэлтүрдиләр,
дәстүр алуб, сәрайенә һәм кердиләр,
Йусеф сиддиң җәмалени һәм күрдиләр,—
баңан һәргиз җәмаленэ дуймаз имди.
343. Икенчи күн Мисър әһле җөмлә кэлди,
һәр береси икешәр алтун дута кэлди,
Йусеф йүзин күрмәкгә арзулади,—
күрән хәйран, сәргәрдан улур имди.
344. Үчүнчи күн, түртенчи күн, бэшенчи күн,
артдырдылар дикмә күндә берәр алтун,
арзулари Йусефи күрмәк үчүн,—
күрән һәргиз җәмаленэ дуймаз имди.
345. Андан соңра унунчи күн тәмам улди,
ушал күндә унар алтун тәмам улди,
улу-кечи җөмләси күзи[н] күрди,—
күрән кеши би-худ улуб дүшәр имди.
346. Бер нэчә-ләр заһирени хуб күрдиләр,
бер нэчә-ләр сирәтендән хәзз алдилар,
бер нэчә-ләр рисаләтдән халь күрдиләр,—
һәр таифә берәр дөрлү күрәр имди.
347. Сурәтен күрән—мален гәта ңылды,
кем сирәтен күрди, җанен фида ңылди,
йөгерми бең кемсәләр шәһид улди,
рисаләтен күрән — иман кэтүрер имди.
348. Бәс, кадирдән хөкем-фәрман уйлә улди,
Малик Дәрир Йусефи алыб кэлди,
сәрай ичрә алтун көрси хазир ңылди,—
Йусеф ул көрси үзә утурыр имди.
349. Мөнадиләр чүрә доруб чарырдилар:
“Бу урланни кем сатун алур?> — дирләр,
“Буның кемдүр ңыйммәтен белән?” — дирләр,
“һәр кем бәһа йэткүрсә, алсун имди!”
350. Муны ишдуб, Мисър әһле җөмлә кэлди,
улу-кечи, бай-фәк.ир хазир улди,
хәлаәчиләр, этмәкчи-ләр тәмге ңылди,—
һәр береси: “Бән алсам?” — дәйүр имди.
351. Бер кәмпир * бер киләб йеб алуб кэлди,
Иусефи алмагә ул хазир кэлди,
йусефи күрмәкгә ул хәйлә ңылди,—
ул сәбәблә Иусефи ул күрди имди...
352. Р и в а й ә т. Бер цыз анда улур имеш,
ҢЫЗРӘ бинте Табиун ана дирләр имеш,
аңа даги бу әхуальдән хәбәр улмыш,—
Йусефи алмагә ул кэлур имди.
353. Бең дәүәйә хәзинә мал йүк кэтүрди,
берәр зиба һәм ңарауаш ат бендерди,
җемлә-синә берәр зиба тун кэйүрди,—
башларинә мөрәссәг таҗ урар имди.
354. Бу сифат-лар берлә йитеб хазир кэлди,
Иусефең җәмаленә нәзар ңылди,
рисаләт нурын күреб, хәйран ңалди,—
халиң СОНРИН, йусеф күркин тазлар имди.
355. Иусефә сурар, әйдүр: “Нә урлан сән, (стр. 41)
бәллү белдем, сән хәңыйңәт ңол дәгүл сән,
әйт бәңа, кем сән, кемнең аслындан сән —
ңанңый солтан угылы сән?” — дәйүр имди.
356. “Ушбу халь һәргиз сәңа лаиң дәгүл,
сәңа һәргиз к.ол димәкгә байың дәгүл,
һәр кем сәни алуррә лаиң дәгүл —
к.аик.ый кемсә сәңа бәһа тикүрер имди?!
357. Нә үчүн К.ЗЙРЫҢ үкүш, хәтерең тар,
РӘМ-РОССЭ йар улубдыр сәңа, әй йар,
әйт бәңа, бу арада нә хикмәт вар —
әхуалеңи белү виргил”,— дәйур имди.
358. “Җиһан ичрә сәндик бәшәр улмыш дәгүл,
сәңа биңзәш һич кем-ирсә д у РМЫШ дәгүл,
һич кемсәнә сән сифатлу улмыш дәгүл,—
мәгәр сән мәляик-сән!” — дәйүр имди.
359. “Сәни иштүб, жөмлә малум фида куылдым,
сәни сатун алмаңрә хазир кэлдим,
мал-хәзинә йүк ңылыб ТӘРҖИЛ кэлдим,—
вәлякин бәһа йэтүрә белмәм имди!”
360. Йусеф аның сүзинә җәузб вирди
(сүзин ишедән җөмлә хәйран ңалур иди),
күзләрендон гәүһәр кеби йәшләр аңди —.
фәсих телкн, сәхих сүзин сөйләр имди.
* К нему глосса: карый хатун (старая женщина, старуха).
361. Әйдүр: “Бәнүм халеми халик. белүр,
аның хөкме ңол-лар үзрә лаиң дорыр,
һәр нә к.ылса, ҢЫЛМЗРӘ лаик. ирүр —
бәңа буйлә тәңдире ул ңылди имди.
362. Сонге берлә байык. бәни ул йаратди,
б у ның кеби күреклү җәмаль ул дүзәтди,
бу ңазани үстүмә ул й ө ретди,—
аның хөкмен һич кемсәнә йыңмаз имди.
363. Сәңа к.ол кэрәк ирсә, сатун ЗЛРЫЛ,
һәр нәчә кем лаик. ирсә, бәһа виргел,
әгәр малың йэтмәз ирсә, фарир удрыл,—
бу әхуалең тәфсыйлен сурма имди!”
364. Моны ишедүб, Иусефең әлин тутди,
ик.рар идүб тәңрийә мөэмин улди,
йусеф аңа мөселман-лык. ИРЛЯМ ңылди,—
фәсих телин сәхих иман кэтүрер имди.
365. Мәүля-җәлил мәрфирәтә лащ ңылди, (стр.42)
җөмлә малын дәрвишләрә үләшдерди,
кәнде-үзи бер сәумәр-нең эчрә керди,—
баңи Рөмрен аның үзрә кэчрүр имди.
365'. Халик Җәлилдән мәгфирәт, рәхмәт улди,
андан соңра рәля-д-дәуам ТӘРӘТ ңыйлди,
гөнаһларый җөмләсени гафу ңыйлди,—
ул күн-ки кун җөмлә анда улур имди. (КБ.)
ФАСЛ: БӘЯАНЕ ЗӨЛӘЙХӘ
366. Ңулак. дутуб дыңлаңЫз ушбу сүзи,
ул Зөләйхә мәликзадә, Тәймус кызи,
тулун ай тик балкыр иди аның Йүзи,—
уҗмах ичрә хур-ел-гәйнә биңзәр имди.
367. Ул Тәймус мәлик ирде, Мәгъриб и с с и,
йүз бең ирдән артуң иде аның сүси *,
аны йаулаң РӘНИ итмеш рәреш изеси,—
денйа эчрә улу мәлик ңылмыш имди.
368. Дөнйа зчрә бончә дәүләт улур ирмеш,
шуйлә икән, бутә табу кылур ирмеш,
ул Зөләйхә аның ңызи улур имеш,—
бу әхуалең аслыни аңлаң имди.
369. Зөләйхә мәлик Тәймус ңызи ирмеш,
йастуңы атаси-нең дези ирмеш,
Йусефең сурәтен дүшдә күрмеш,—
аңламыш һәм хәңыйңәт белмеш имди.
370. Нә кем Йагкуб Иусефи сәүәр иди,
Иусеф аның уйлуңындан кэтмәз иди,
һәм Зөләйхә атасинә шуйлә ирди,—
бәлки дагы артуррак, сәүәр имди.
371. Зөләйхә бер күни йатыб уйур иди,
Йусефең сурәтен дүшдә күрди,
күрүбен һәман сагәт гашиң улди,—
аглайуб уйанубән кэлүр имди.
Габд. (Сюси
* К нему глосса: сүси, ягъни сәясәте вә һәйбәте-димэкдер.
означает власть политическую и военную. Габд.)
372. Атасы сурар, әйдер: “Нә агларсән,
күңелеңдә нв кэчәр, нә теләйүрсән,
дүшең эчрә нә күрүб арзуларсән?—
Морадыңи бәңа ИРЛЯМ ҢЫЛРЫЛ имди”.
373. Зөләйхә әйдер: “Бән йатыб уйур идүм,
дүшүм эчрә бер зиба сурәт күрдем,
уйандым, ул сурәти булумадым,—
ул МӘРНӘДӘН арлайур улдый имди.
374. Ул сурәт күземә күренү кэлди, (стр. 43)
хатеремни, һушымни җөмлә алди,
раңлем алуб, сабърыми гарәт ңылди,—
пәйвәстә нәфсем ани эстәр имди>.
375. Тәймус әйдүр: “Бән аны күрсәм иди,
бән аның ңандалырин белсәм иди,
малым-мөлкүм җөмлә фида ңылсам иди
аны сәңа ңушурмаңчүн”,— дәйүр имди.
376. Зөләйхә уйңудан мәхрүм ңалди,
ай кеби күрклү йүзе, биңзе сулди,
йимәкдән-эчмәкдән мәхрүм ңалди, —
түни-күни Йусефи үгәр имди.
377. Бу халь үзрә бер йыл дагы тәмам улди,
Зөләйхә ул сурәти кәнә күрди,
үгүтләб Зөләйхайә әйтүр иди:
“Иа Зөләйхә, үгүтеми дутрыл имди!
378. Бәйан белгел: сән — бәнең, бән — сәнеңвән,
бәндән үзгә һич кемсәни сән булумаң,
бәнем гишңым хатереңдән сән салумаң —
бәндән үзгә һич кемсә-гә баңмаң имди!”
379. Зөләйхә бу ңәүлейә рази улди,
уйңусындан уйрану дора кэлди,
ңатындә ул сурәти булумади,—
улуң СЗРӘТ бихуд улыб дүшәр имди.
380. Атасы бу халь ичрә ңалди хәйран,
гашяңлың кяр ҢЫЛДЫРИН белди бәйан,
бимарстан ичрә ңылур дөрлү дәрман,—
раңле кэлмәз, һич дәуа кяр ңылмаз имди.
381. Гаңле кэтди, йатыб уйңу һич уйумаз,
тарам хазир кэлтүрелсә, һәргиз йимәз,
кемсә берлә ултурыб сүз сүзләмәз,—
һич этнбба боңа дәрман билмәз имди.
382. Үчүнчи йыл ул сурәти кәнә күрди,
йаулак, ңаты ант вирүб, бу гәз сурди:
“Әй ' бңа кем, мәңамең ңанда? — диди.—•
Хэңыйәт” бәни мәхрүм ңуйдың имди!” •
383. й> 'пф әйдер. “Из Зөләйхә, бәни күргил,
ба&ың Мисър газизе бәнвән — белгел,
әг&р бәни эстәр ирсәң, Мисърә кюаел,— (стр.44)
бәни Мисър ичрә булрыл имди.
384. Сабър берлә ишләгел ушбу иши,
сабър берлә ишләнүр ишләр башн,
морадынә тиз йитәр сабърлу кеши,—
бу иш эчрә күрклү сабър ҢЫЛРЫЛ им ди”.
385. Зеләйхә муны ишедүб үрә д о р д и,
сүзин аңды, раңле кэлди, фәһем дирдн,
атасынә бу әхуальдән хәбәр вирди:
“Эстәдегем — Мисър и[йә]си!” — дәйүр имди.
386. Бар-бурауин шишдерди, раңил улди,
байарыдан тели дәхи фәсих улди,
нуры артди, сүзи дәхи мәлих улди,—
вәликин Иусефи күб үгәр имди.
387. Зөләйхә-нең мәңамедер Мәрриб иле,
ир аңлыгы Мисър илә аның йулы:
әгәр атлы ашар улса дүне-күне,
ай йарьгмдә Мисърә варыр, дирләр имди.
388. Иегерми йэти бәкдән йалауачлар,
һәр бери-нең башында алтун таҗлар,
кэтүрдиләр тәлим мал, алтун хачлар *,—
җөмлә-ләри Зөләйха-ни теләрләр имди.
389. Тикмә-си бер мәликдән кэлмиш иди,
Зөләйхани хатунлыңрә арзулади;
бәс, Зөләйха атасирә әйтүр иди:
“Бәни Мисър рәзизе алсун имди”.
390. Атасы бу әхуали тәхңыйң белди,
бети йазуб, Мисър таба кеши салди,
бети йазуб, түгәл әхуаль ИРЛЯМ ңылди:
“Бер ңызим вар, мөдам сәни теләр имди.
391. Тәймус ибне Талус бән-вен [белең] байың,
бер ңызим бәнүм вардыр, сәңа лаиң;
аңа тәңдир уйлә ңылмыш җәббар халиң,—
эстәр исәң, йалауачың изгел имди.
392. Солтан-лардин чуң теләрләр, һәргиз вармаэ,
айруң-лари һич бикенмәз, күңел вирмәз,
хатерендән ул сәни һич кидәрмәз,—
истәр исән, безләрә белдер имди.
393. Бән ңызымни хәңыйңәт сәңа вирәм, (стр. 45)
бең дәүә йүк-җиһазени хазир ңылам,
бең ңатыргә дәхи мал йүкләтдерәм,—
дәүә йүги хәрир-зиба ула имди.
394. Дагы бең ңол, бең ңарауаш вирәм буйлә,
пәйвәстә тәпурындә хезмәт ңыйлә,
мөдам анлар сезләрә тәпур ңыла,—
кеме хәтами, кеме руми ула имди”.
• К нему глосса: съалиблэр (кресты, иконы).
395. Ул ваңыт Мисърә РӘЗИЗ — Ңыйтфир иди,
йалауачлар бети берлә аңа кэлди,
бети уңуб, рәуа күрди, риза вирди —
җәуаб бетүб, рәсуль ирсаль ңылур имди.
396. “һәр кем бәни теләйүрсә — теләйүрмән,
Һәзар чәндан арзу берлә эстәйүрмән,
малум-мөлкүм җөмлә фида әйләйүрвән,—
җанем берлә ңабул ңылдым”,— дәйүр имди.
397. Ңыйтфирнең йалауачи кэлди исә,
Тәймусә җәуабнамә йазди ирсә,
бөти уңуб, хален мәглүм ңылди ирсә,
Зөләйха-ни йарар ңылыб күндерер имди.
398. Бең ңатарә дүйә мал йүкләт[дер]ди,
дары бең ңол-ңарауаш атландырди,
Зөләйхә Мисър эчрә кэлди-керди,
сәрай эчрә тәхет уруб ултурыр имди.
399. Хәрир киде, таҗ уранды, тәхтә агди,
күңле ачлыб, хатеринә шади йарди,
һәмана-кем, ун түртенчи күн-ай тугди,—
биңзе нуры көнәш кеби балңыр имди.
400. Сәүенди: “Морадемә ирдем, дәйүр,
РӘЗИЗ Мисър җәмалени күрәм, дәйүр,
җөмлә малум дәрвишләрә вирәм, дәйүр,—
морадем шөкранә-сен ңылам имди!”
401. Улуң СЭРӘТ бәкләр берлә РӘЗИЗ кэлди,
бәкләр кэтди — РӘЗИЗ анда йалгыз ңалди,
аны күреб, Зөләйхә фөрйад ңылди:
“Бу нә ирдер, нишә ңалди?” — дәйүр имди.
402. Ңарауаш-лар Зөләйхайә әхуаль әйдүр:
“Байың, Мисър гәзизе солтан будыр,
хәңыйңәт, сәнең зәүҗең Ңыйтфир дорыр,— (стр. 46)
әдәб-сезлек ңылмарыл”,— дирләр имди.
403. Муны ишдеб, Зөләйхә-нең раңле шишди,
фөрйад ңылыб, угынубән йэрә дүшди,
ңарауашлар җөмләсе ңайрурушди,—
аны күреб, Ңыйтфир дагы аглар имди.
403'. Җачан-кем, башыгә раңле кэлди ирсә,
әхуаль нитәлегин заһир белди ирсә,
РӘМ-РОССӘ берлә бидэе сулди ирсә,—
Нарауашлар бу әхуали сурарлар имди. (Ссу.)
404. Ңарауашлар әйдүр: “Әйа, шаһе җиһан,
сән-сез безгә улмасун ушбу җиһан,
аны күреб, угынуб дүшдең нидән? —
Ушбу эши безгә изһар ҢЫЛРЫЛ имди!”
405. Зөләйхә әйдүр: “Ираң ңалди бәнүм илем,
аһ, нидән РӘЛӘТ дүшди бәнем халем,
аһ, дәригә, үкүш рәнҗем, узаң йулым,—
нәчә күнлек михнәт заир улди имди!
406. Бән дөшүмдә күрдегүм байың дәгүл,
байың белен, бу бәңа лаиң дәгүл,
бу эр һәргиз ул кешейә биңзәш дәгүл,—
гаңле-күрке аның буйлә дәгүл имди.
407. Тулун ай дик балңар иди аның Йүзи,
бал-шәкәрдән татлу иди аның сүзи,
мәхзүн-ләрә рахәт вирүр аның Йүзи,—
ансыз бәңа бу җиһан хуш дәгүл имди.
408. Бәнүм илә буйлә вәрдә ңылмыш иди,
нә 'Мәрнәдән ВӘРДӘ-ГӘ ул хилаф ңылди?
Мунчә сәфәр, рәнҗем ңаму заир улди,—
илем-шәһрем ираң бондан ңалди имди!”
409. Дирнешдиләр ңаму улу ңарауашлар,
игү сүзлә Зөләйхә-ни үгүтләрләр:
“Иа хатун, сән сабър ҢЫЛРЫЛ,— диб сүзләрләр,-
сабър берлә морад хасил улур имди.
410. Нә белүрсән, халиң сәбәб ңылур ирсә,
ул дүшең һәм тәэвиле кэлүр ирсә,
морадең бондан хасил улур ирсә,—
хаҗәт рәуа цылмаң аңа кәңес имди”.
411. Зөләйхә бу үгүти рәуа күрди,
Мисърдә дормаңлы[ң]рә б 6 й у н вирди,
һич кемсәнә бу сер[р]и белмәз ирди,—
Ңыйтфир һәм бу әхуальдән Рафил имди.
412. Тәлим мөддәт чуң кэчди анда кэзин, (стр.47)
Зөләйхә Ңыйтфирдән саңлар үзин,
арзулайур, сулдырыр күрклү йүзин,—
пәйвәстә ул Йусефи үгәр имди.
413. Халиң саңлар Ңыйтфирдән Зөләйха-ни,
Иусеф үчүн саклар иди халиң ани,
һәм йәнә Ңыйтфир даги белмәз ани,—
хаҗәт ирсә, җен ңыэи кэлүр имди.
414. Зөләйха Ңыйтфирә МОТИР улмаз,
үзин саңлар, һәргиз аңа йаңын кэлмәз,
Ңыйтфир ДЗРИ бу әхуалең асльш белмәз,—
җен ңызыни Зөләйхә диб ңучар имди.
415. Андан соңра йэди йыл дәхи кэчди,
хальләр дүнди, тәлим айлар кэлди, күчди *,
гаңибәт йусеф дари Мисърә дүшди,—
Мисър ичрә ңол улуб сатылур имди.
* В рук. УИм. и в печ. изданиях — кэчди; здесь дано по рук. Бкн., КБ.
416. Мөнадиләр базар эчрә йугрүшүрләр:
“Бу урланни кем сатун алур?” — дирләр;
күреклү йүздән нәңаби күтәрдиләр,—
биңзе нуры күн йахтусын тутар имди.
417. һич кемсәнә аны сатун алумади,
бәһа йэтүреб кемсә йаңын кэлүмәди,
Мисър малы аңа бәһа улумади,—
галәм малы аңа бәһа улмаз имди!
417'. Ул ваыт Мисър мәлике ул Ңанзәфәр,
ул РӘЗИЗӘ мәрлүм улди ушпу хәбәр,
Дурар урлын хезмәтенә тәгҗил үндәр:
“Ңолың кэтүр, без күрәлем!>—дәйүр имди. (Ссу.}
I
418. Улуң сагәг әмер ңылди анда Ңыйтфир:
“Күшек уңы мәйданени бизәңез, дир,
хәрир-зиба дүшәкләр дүшәңез”,— дир,—-
чүрә-синә тәлим көрси ңорарлар имди.
419. Ул хәлаиң анда җөмлә утурдилар,
улуң СЗРӘТ Иусефи кэтүрдиләр,
улу-кечи җөмлә хезмәт әйләдиләр,—
майдан ичрә көрси үзә ултурыр имди.
420. Ушалдәм Йусеф анда хазир кэлди,
биңзе нуры сәрай эчин рәүшан ңылди,
Зөләйхә баңыб филхаль аны күрди,—
һәмандәм би-худ улыб дүшәр имди.
421. Ңарауашлар җемләси аңа ушди,
раңле кидүб дүшдүгш рәҗәб-ләшди,
диделәр аңа: “Нидән гаңлең шашды?” — (сгр. 48)
Ңамулари дкркешүбән сурар имди.
ү
422. Зөләйха әйдүр: “Ңуйыңыз, бән дүшәйен,
тәлим ЙЫЛРЫ хәсрәтемә ңауышайен,
фираң хален-әхуален сурашайен,—
хәңыйңэт, висаль күни дурди имди.
423. Улдур бәнүм хаҗәтем, бәллү белең,
сезләр аны бәнем үчүн сатун алың,
җөмлә малум аның үчүн фида әйләң,—
нәчә бәһа деләрсә, вирең имди!”
423'. Ул фәрештәләр иде-кем Йусеф ише,
әйдүр: “Буный ңачан алур тикмә кеши?
Мәгәр РӘЗИЗ ула бонуң дине даши,—
РӘЗИЗ кеби шаһлар эла!>—дәйүр имди. (К.Б.)
424. Мөнадиләр улу үнин ңыйрырырлар:
“Бу угланни кем сатун алур?” — дирләр,
“Ун дөрлү һөнәре вар муның!” — дирләр.—
һөнәрләрин берин-берин әйтүр имди.
425. “Әүүәл улдыр: ңәдде йахшя, зариф үзлү,
икенчи — биңзе йахту, күрклү йүзлү,
үчүнчи — теле фәсих, сәхих сүзлү,—
йэтмиш ики тели тәмам белүр имди!
426. Түртүнчи — шәфагәтлү, мөрәүүәтлү,
бишенчи — алб йөрәклү һәм һиммәтлү,
алтынчи — ңамулардан бик ңуввәтлү,—
ңырың ирдән ңуввәте артуң имди.
427. Иэденчи —дине бөтүн, дийанәт-лү,
сэкизенчи — хаин дәгүл, әманәт-лү,
туңызынчи — холңы лятиф, ляфзе датлу,
унунчи — рисаләт нәсели имди”.
428. Рәзиз, аны ишедүб, хәйран ңалди,
Иусефнең җәмаленә нәзар салди,
кәндүдән сабъре кэтди, бихуд улди,—
берәр сагәт бихуд улыб турар имди.
429. Рәзиз әйтүр: “Бу угланни бәңа сатгыл,
йенҗү-мәрҗан, гәүһәр-йаңут бәндән алгыл,
нәчә бәһа кэрәк ирсә, бәйан ҢЫЛРЫЛ,—
ңыйммәтен МӨРӘЙЙӘН сән ҢЫЛРЫЛ имди!”
429'. Ул фәрештә, Иусеф ише, хазир кэлди,
хөфийә берлә таҗирә иглям ңыйлди:
“Иусефен агыри алтун делә,— диди,—
һәр мәтардән агырынчә салгыл имди”. (Бкн.)
430. Таҗир әйдүр: “Тәразуйә алтун ңуйгыл,
бу урлан-ның арырынчә алтун виргел,
дүгәл малдан берәр дөрлү дәхи ңуйрыл —•
һәр бере-си урлан арыри улсун имди”.
431. Анда РӘЗИЗ бу ңәуелә рази улди, (стр.49)
улуң СЗРӘТ хәзинәйә үзи кэлди,
тәразуйә бэш йүз бек алтун ңуйди,—
алтун бари Йусеф агри кэлмәз имди.
432. Тәразуйә тәлим алтун дәхи ңуйди,
тартдылар — Иусеф илә тиң кэлмәди,
хәзинәдә алтун-көмүш һич ңалмади,—
җөмлә малы Иусеф агри кэлмәз имди.
433. АР вә атлас, мишк-ү рәнбәр — җөмлә ңуйди,
гәүһәр-йаңут, йенҗү-мәрҗан буйлә ңуйди,
РӘЗИЗ бу гәз бәһадән раҗиз ңалди,—
түгәл малы Иусеф агры улмаз имди.
434. Рәзиз әйдүр: “Сәүдәмез улмаз имеш,
бәһа йитеб, шарт йэринә кэлмәз имеш,
раләм малы муңа бәһа улмаз имеш,—
ңаланыни мәңа бәхшиш ҢЫЛРЫЛ имди”.
446. Малик бу гәз Йусефә кәнә сурди:
“Сәни бәңа сатанлар кемләр, диди,
нишә сатди, нишә буйлә учыз вирди,—
бу әсрари бәйан ңылсаң, белсәм имди?”
447. Иусеф әйдүр: “Бән ани әйтүмәзвән,
хаңи ңуйуб, батил сүзә ңайтумазвән,
рәммазлыкдан шәйтан күнли байытмазвән,-
бунда ул сер[ри] ачмайам, үртәм имди.
448. Айрудмацлың вакты кэлди, бәйан белгел,
имди сән хатереңни рази тутгыл,
Иусефи күрдүм дәйү сөйләмәгил,—
әманәт[дер]: бу әсрари саҗла имди!”
449. Андан соңра ул Ңыйтфир фикер кылди,
Иусефи алдурынә пошиман улди:
“Хәзинәдә алтун-көмүш һич ңалмади,—
мөфлис-мохтаҗлың билә ңалдың имди”.
450. Иусеф әйдер: “Солтаным әмер ңылсә, (стр. 51)
хәзинә-дар хәзинәйә нәзар салсә,
нә ңалмышдыр хәзинәдә, варыб күрсә,—
ңэлеб сәңа хәбәр вирсә”,— дәйүр имди.
451. Хәзинәдар хәзинәйә хазир кэлди,
хәзинәнең әхуален күреб белди,
тиз йүг[е]рүб, мәликгә хәбәр вирди:
“Хәзинәдә тулу мал күрдем имди!”
451'. Хәзинәдар сәүенүб кирү кэлди,
бу әхуали мүштөлөди, бәйан к.ылдн,
гәзиз, иштеб, бу ишә хәйран ңалди,—>
бу әхуали рәҗәбләр, д[а]ңлар имди. (Б.)>
451 *. Андан гәзиз хәзинәдардан хәбәр сурдн:
“Бу арада нә МӨРНӘ вардур, диди,
хали улмыш хәзинә нәчүк тулди,—
бу кәрамәт, бу бәракят ңандан имди?” (Ссу.)
461'. Хәзинәдар әйдүр: “Бу сер[р]и белүмәсвән,
һич МӘРНӘДӘН әндишө ңыйлумасвән,
бу әхуали һич кемсә-дин б[у]лумасвөн,—
бу серри ул углан йәрәк билүр имди”. (Ссу.)
452. Иусеф әйдүр РӘЗИЗӘ: “Әйа солтан,
бәнем бер мәүлям вардыр, улур сөбхан,
андан-дыр җөмлә-си ушбу ихсан,—
йуклари вар ңылмак. аңа кәңес * имди.
453. Байың белен, айдандыр бу гинайәт,
фазле берлә ул ңылыбдыр бу кирамәт,
бән аңа тәлим ңыйлам шөкр-ү миннәт,—
сезләрә һнч миннәтем йуңдыр имди”.
* К иему глосса: сэһл (легкий, не трудный, удобный).
453'. Хәзинәдар әйдур: “Бән варур идим,
Иусефниң ңатындә дурур ирдим,
кукдән душлар инәр ирде, күрәр ирдим,—
адәм бэкин Йусеф берлә сөйләшүр имди. (Д.)
4532. Әйдүрләр: “Иа- Йусеф, бу гәз кургил,
ңыйммәтен бәһаңн бу гәз билгил,
халиңың хакменә риза виргил,—
мөдам аңа СЫРЫНРИЛ”,—дирләр имди. (Д.)
4533. “Бондан уңдан күзгүйә баңдуңмы-ди,
күзгүдә күркуң күрүб әйдүнми-ди:
“Бән сат[ы]лур ңол улсам, дидүңми-дн,—
бәнем бәһам кем тһкүрүр?!”—дидүң нмди? (Б.)
453*. Бәһаңи нә идүкен белдуңмү, дир,
тәңдир нәчә идүкен курдүңму, дир,
нә бэһайә сатдилар, күрдүңмү, дир,—
ун сикез йармаңгә сатылдуң имди! (Б.)
4535. Бу гәз күргел, ңыйммәтед нәчә улди,
халик сэңа гинайәт нәчә ңылди,
дүкәнмеш мал-хәзинә нәчә дулди,—
халиң-гә шөкер-сипас ҢЫЛРИЛ имди!” (Б.)
454. Андан соңра Иусефә гәзиз сурди,
хөрмәтени, ңәдерени бу гәз белди,
элен алуб, Зөләйхәйә тәслим ңылди:
“Бу мөбарәк урла-нчыңни саңла имди.
455. Иа Зөләйхә, бу урланни хөрмәт ҢЫЛРЫЛ,
гайәт улу аңа лащ РИЗЗӘТ ҢЫЛРЫЛ —
бэнән аңа артурырак ТӘРЗИМ ҢЫЛРЫЛ,—
безим бу урлумыз улсун имди”.
456. Рәзиз сүзин Зөләйхә рәуа күрди,
Йусефи агырлади, хөрмәт ңылди,
үч йүз алтмыш әлуан дөрлү тун әиләди,—
һәр күндә бер дөрлүсин кидерер имди.
457. Йусеф әйдүр: “Бу иш нәтә рәуа ула
('мундаң тунлар рәуамедер ЙӘРНИ ңула?)
Ушбу иш ңамуләрә мәрйуб ула,—
бу тунлари РӘЗИЗ даги кимәз имди!”
458. Зөләйхә әйдүр: “Аңларыл сән, әйа дилдар,
кидекеңни РӘЗИЗ даги рәуа күрәр,
бу тунлари хэңыйңәтдә ул бойур[а]р,—
кисәк, нур РӘЛЯ нур ул ур имди”.
459. Кәнде әли[н] Йусефең башин тарар,
йенҗү-мәрҗан берлә барлаб сачин үрәр,
ушал хальдә җанындән кэтди ңәрар,— .
РИШҢЫ йвдде, асла сабъры ңалмаз имди. (стр.
459'. Зөләйха Йусеф күркин ңийас ңылди,
би ңәрр, гаҗиз улыб, мескин улди,
раңибот ул Иусефо гашщ улди,—
күн кэлдукчә һәрдәм РИШҢЫ артар имди. (Б.)
460. Мөшкил хальгә дүшди ул анда кәзин,
бер сагәт-гә күрмәсә Йусеф йүзин,
сабъры ңалмаз, аңламаз кемсә сүзин,-
нә сүзләсә, “Йусеф!” дәйү сүзләр имди.
461. Бәрдазан тәнендән кан алдырса,
хәҗҗам аның тамыринә ништәр урса,
рәлялхаль ңаны аңыб, йэрә тамса,—
йэр үзрә Иусеф ады йазылур имди!
462. һәр заманда күкләр таба нәзар ңылса,
күк йүзендә улдызлари күрәр исә,
һәмандәм Йусеф анда кэлүр исә,—
улдыэлар [һәм] Иусеф дәйү сүзләр имди!
463. Бәс, ул хальдә би ңәрар, би-худ улди,
әхуалени Иусефә изһар ңыйлди,
сунубән Иусефең әлин алди,—
әлин алыб, ботханәйә керәр имди.
464. Әйдер: “Санәм, хаҗәтмәндан улдым сәңа,
ушбу урлан лаиң ирер йаулаң бәңа,
бу гәз мәдәд ңыйла виргел бәндә-ниңгә,—
бу угланны бәңа МОТИР К.ЫЛРЫЛ имди!>
465. Иалуарыр ул санәмгә, зари әйләр,
зирә-ки РЫЙШК.Ы ралиб, сабъри аулар,
хәтерендә ңалмади [һич] гизлү әсрар,—
нә чар улуб, бутынә йалуарыр 'имди.
466. Аны күрде Йусеф сәүчи, дога ңылди —
санәм сынды, ушанды — ун парә улди,
халиңдая санәмгә әмер кэлди:
“Иусеф — мөрсәл нәби!” — дәйеб сүзләр имди.
466'. Зеләйхә халиң СОНРИН күрди ирсә,
санәмә ушпу хәбәр кэлди ирсә,
санәм сүзләб, бу хәбәри вирди ирсә,
бу әхуали Иусефдән сурар имди. (Ссу.)
467. Зөләйхә сурар: “Бу халь нидән кэлди,
бөтүн икән ун парә нидән улди?”
Йусеф әйдүр: “Бони халиң уйлә ңылди,-
бу ишни деләмәде сәндән имди”.
467'. Зөләйхә әйдүр! “Ушпу иш гәҗәб дурур,
ул халиң бу санәми нәчүк курүр,
санәмә бу хурлыңни нәтәк ңыйлур,—
санәм эүдә үртуклү дурур имди?1” (Ссу.)
467г. Иусеф әйдүр: “Сөбханем ңадир дурур,
барчә хальдә ңол-лар үзрә хазир дурур,
батил эшләр җөмлә аңа заһир дурур,—
һәр кем ңандә нә ңыйлдурын күрүр имди”. (Ссу.)
468. Зөләйхә әйдүр: “Әгәр уйлә улди исә,
халиңдан безә кирү мәдәд кэлсә,
байагы-дәк санәм дәхи бөтүн үлсә,—
йа Иусеф, сән деләсәң, улур имди.
469. Ңурңарым: бутханәйә малик керәр,
санәми ун парә улмыш, ани күрәр,
бу әхуалең нитәлекин безгә сурар,—
кэрәкмәз-кем безни сөчлү билә имди”.
470. Улуң СЗРӘТ Иусеф сәүчи ДОРЗ ңылди,
тәңредән иҗабәт хасил улди,
санәм улдәм байагы-дәк бөтүн улди,—
ул Зөләйха гәҗаибә ңалур имди.
471. Андан соңра РИЦШК.-ЛЫҢ әсәр ңылди,
күн кэлдекчә РИШҢЫ дәхи битәр улди,
биңзе сулди, уйңудан мәхрүм ңалди,—
йимәк-эчмәк ңайруси кэтди имди.
472. Мәгәр бер күн РӘЗИЗ аңа хазир кэлди,
буның хәлен табибә изһар ңылди,
табиб сунуб Зөләйхә әлин алди,—
тамрын тутыб, рәнҗен аның сурар имди.
472'. Зөләйхә РӘЗИЗДӘН йәшрүн ңыйлды
(РӘЗИЗ аның нә дийәсен белүмәде),
табибдән рәнҗен пәнһан ңыйлумады,—
рәмез берлә табибә белдүрүр имди. (Ссу.)
* К нему глосса: мэризъ (болезнь).
473. Әйдер: “Бундә с[а]йрулык, * б[у]лумазмен,
бу рәнҗә дәрман нә-дер, белүмәзмен,
буның рәнҗен һич заһир ңылумазмен,—
хәңыйңәт, гишыңлың кяр ңылмыш имди”.
ФАСЛ: ДАНӘ ЗӨЛӘЙХАДИН ӘХУАЛЬ СУРМАК
474. Зөләйха бер күн йатыб уйур ирди,—
бер дайә-се вар иде, аны күрди,
әйдүр: “Әйа хатун, сәңа нә халь, дигди,
нә МӘРНӘДӘН бу халә дүшдең имди?
475. Йа кәдбану, нә сәбәбдән хәтерең тар,
җәмалең сарир улмыш, нә РОССӘҢ вар?
Рәнҗең бәндән йуйытмарыл, ҢЫЛРЫЛ изһар,—
халең зәриф, ваңтың нәхуш улмыш имди!”
476. Зөләйхә дайәсенә җәуаб сөйләр,
сер[р]ин анда дайәсенә заһир әйләр,
ңамулардән бу разени йаулаң саңлар.
“Бу әсрарни, зинһар, саңла!” — дәйүр имди.
477. Әйдүр: “Ушал Кәнран-нең ңол урлани —
әйа дайә, белүрмү-сән имди ани?
Бу әхуалә ул дөшүрди байык, бәни,—
аның гишңы буйлә ңылди бәни имди!”
478. Дайә әйдүр: “Тикмә-дән бу халь сәңа,
нишә халең димәдең ә ү ү ә л бәңа,
мәслихәтлү иш ңылурдем ундан суңа,—
морадең мәгәр хасил ула имди.
478'. Рашиңлык, әхуале буйлә дурур,
гашиңнен арзусе шуйлә булур,
мәгшуцнең биңзе күндәй күнә сулур,—
так.әти, ңуввәти ңалмаз имди. (Ссу.)
479. Йа кәдбану, РИШЫҢЛЫҢ кәңес улмаз,
һич табиб-ләр у[л]дәрдә дәрман [б]улмаз,
галәм хөррәм улур исә, рашиң күлмәз,—
һәрдәм мәршуң ңайрусын тартар имди”.
480. Зөләйхә әйдүр: “Йа дайә, раст әйдерсәң
бәңа лаик. мөнасиб сүз сүзләйүрсәң
бу күндин суң бәнүм үчүн нә әйләрсән, —
йухсә бәни бу рәнҗү үлтүрер имди?!
480'. һәр нәмә иш бойурсац, бән аны цыйлам,
бән сәнең әмереңә мотиг улам,
мәгәр-кем бу рәнҗедән рәхәт улам,—
башдагы морадемә ирәм имди!” (Ссу.)
481. Дайә әйдүр: “Малың исраф ңылмак, кэрәк,
гашик. кеши малын фида куылмаң кэрәк,
мал-мөлкәтдин тәмам күнел бизмәк кэрәк,-
гашик исәң, хәзинә мал дүкгил имди!”
482. Хатун әйдүр: “Әйа дайә, рази улдым,
бән сәнең үгүдиңә мөкир кэлдим,
малум-мөлкүм җөмләсин фида ңылдым,—
бәнүм үчүн НӘ ҢЫЛурСӘҢ К.ЫЛҒЫЛ ИМДИ”.
483. Дайә әйдүр: “Бәнналәр хазир кэлсүн,
сеңа лаиң бер сәрай бина ңылсун,
шәйлә ңылсун, күрәнләр хәйран ңалсун,—
әчи дүрлү мөнәкдәш улсун имди.
484. Иченә дөрр-ү мәрҗан фәреш дүшәнсүн,
ңызил алтун йығачлар анда диксүн,
әтрафендә будаңлари әлуан улсун,—
йимешләре әлуан дөрлү улсув имди.
485. Дөрлү-дөрлү терәкләр анда диксүн,
бер нәчә дерәкләри инҗү улсун,
бер нәчә дерәкләри ғаңың улсун,
бер нәчә-се к.ызил мәрҗан улсун имди.
485'. Ул дерәкләр арасында чыбың диксүн,
ул чыбыңлар җөмләси алтун улсун,
дерәкләр түбендә үгүзләр ңыйлсун,—
ул үгүзләр көмүшдән улсун имди. (Д-Jt
486. Сафи ңызил алтун-дан ат әйләсүн,
гәүһәр-йаңут, инҗү-мәрҗан бизәкләсүн,
чүрәсендә тәлим дөрлү йығач улсун,—
йимешләри әлуан-әлуан улсун имди.
487. Ул йыгач-лар үзәринә ңуш ңундырсун,
ул душларның дигмәсе бер дөрлү улсун,
ул сәрай-нең әчи васфе буйлә улсун,—
к.амусе сандал гүлдән улсун имди.
487'. Ул сәрайны бу сифатлу әйләсүнләр,
түмән түрлу нәңыш-ләр бизәсүнләр,
диварын сирчә илә бизәсүнләр,—
мөшабиғ алтун-көмүш улсун имди. (Ссу.)
488. Аның эчин йопар берлә бизәсүн-ләр,
гәүһәрдин һәм кандилләр әйләсүнләр,
гуд-гәнбәр, мишекләрни дүтәтсүнләр —
һәм мөнәкдәш, һәм мөраттәр улсун имди,
488'. Сурәт бизәсүнлэр сәцыф арасын[и],
уйлә ңыблсун дүрт дивар арасын[и],
бизәсүнлэр җөмлә йусеф сурәтен[и],—
һәм сәңа бнңзәтү ңыйлсунлар имди. (Ссу.)
489. Күшек ичрә мөғәй й ә н тәхет ургыл,
үстүңә һәм хуш мөләүүән тунлар кигел,
башыңа һәм мөкәлләл таҗ урунғыл,—
ул тәхет үзрә мөнәүүәр сән улғыл имди.
490. Ңарауашлар хезмәтеңә үрә дорсун,
ңызил алтун мәшрәбәләр дута дорсун,
мишек-йопар, ғуд-ғәнбәр дүтси дорсун,—
сәңфе ңызил алтундан улсун имди.
491. Йусефи үндәгүл — хазир кэлсүн,
кэлүбән бу әлуангә нәзар ңылсун,
баңубән көрси үзрә сәни күрсүн,—
нәчә сабъры вар исә, кэтсүн имди.
492. Ани күргәч, биңәрар, бихуд ула,
өмиддер-кем, мотиғ ула, буйун вирә,
башдаш дардеңә дәрман ула,—
морадың мәгәр хасил ула имди!..”
493. Зөләйхә дайә пәнден рәуа күрди,
бу халь ичрә үзи ңаты зәриф улди,
бер күн РӘЗИЗ шәфңәтилә аңа сурди:
“Рәнҗүң нәдер, хатерең нә?” — дәйүр имди.
494. Хатун әйдүр: “Санигләр хазир кэлсүн,
бәңа лаик. бер сәрай бина ңылсун,
сэр ай әчи рәҗәб әлуан нәңеш улсун,—
эчендән дөрлү сулар аңсун имди”.
495. һәмандәм Ңыйтфир анда әмер цылди,
саниғләр, нәкңашләр һәм хазир кэлди,
хуб мөнәңңәш, мәхкәм сәрай бина ңылди,-
устадлари җөмлә аңа варды имди.
496. Зөләйхә дөрр-ү мәрҗән зөлеф үренди,
йенҗү-мәрҗан берлә аңа зиннәт вирди,
хуш мөзәййән улубән күшекгә керди,—
биңзе нуры күшки рәүшан ңылур имди.
496'. Мөләүүән тун тунанди хәрир зиба,
мөнавдәш таҗ уранди, улди хуба,
мөнәүүәр тәхет үзрә ултурди хуба,—
мөнәүүәр йахты Йүзи балңыр имди. (Ссу.)
497. Әмер ңылди, Йусефи үндәдиләр: (стр. 56)
“Сәни хатун үндәди, кэл!” — дидиләр,
аңсыздан ғафил икән алдадилар:
“Безне ғәзиз виреб ийде”,— дирләр имди,
498. Ңатарлайу сәрайға Иусеф керди,
тәхет үзә хатунни ултурыр күрди,
ихтийат ңылур иркән, кирү дүнди,—
сизенди, ңайра дүнеб ңачар имди.
498'. Зәләйхә бу әхуали белди ирсә,
улдәм Иусеф ихтийат цыйлди ирсә,
кэлдукенә күб пошиман улди ирсә,—
йэти ңапуғ бағлайубән йапарлар имди. (Ссу.)
498 *. Таҗ кийәр, ңаш уйнатур, күзин с ү з ә р,
сүзләдүкчә нәфәсендән ғәнбәр тузар,
һәман фирдәүес эчрә хурларэ биңзәр,—
айағындан мәрҗан хали цушар имди. (Ссу.)
499. Иусеф әйдүр: “Ходавәндә, ходавәндә,
сәнең хөкмең кэлтүрди бәни бонда,
бунчә фитнә дүшән цола сабър ңанда? —
Фазлең берлә сабър җәмил виргел имди!”
499'. Бәс, Зөләйха йусефә дәлил улды,
ғишңынэ дәлиле вар, хәмлә ңыйлды,
сәүенүбән Иусефнең элен алды,—
ухшайу кәндү таба тартар имди. (Ссу.)
500. Хатун әйдүр: “Бән сәни дүшдә күрдем,
андан бирү җәмалеңә ғашиң улдым,
малум-мөлкүм җөмләсен фида ңылдым,—
морадем бу күн хасил ңыйлам имди”.
501. Мәхкәм тутди Зөләйха Иусеф элен,
тулун ай тик балңыр иди йаңы килән,
шуйлә икән Иусеф деләр РИСМӘТ йулын:
“Ңуртар!” — дәйү тәзарреғ-лың ңылур имди.
502. Иусеф әйдүр: “Хәлвэт сәрай бизәнебдер,
хурлар кеби Зөләйхә дүзәнебдер,
рәҗим шәйтан аздырмағә узаныбдыр,—
кәйедләрдән саңла бәни!” — дәйүр имди.
502'. “Ходавәндэ, әгәр уйлә улмаз ирсә.
Иблис ләғнн күрүб пошәман улмаз ирсә,
мәдәд-ғисмат, нәжат сәндин кэлмәз ирсә,
Ибяе Иағцуб зилләт эчрә цалды имди!> (Ссу.)
5022. Сиддиң Иусеф халиңыни даим үкди,
һәм сиддиңлык һәм садик,лың ана дикди,
тун бағы йиде йэрдән мәхкәм тутди,—
“мәғаз-аллаһ> тиб, хаңғә сығынур имдн. (Ссу.)
503. Халиң әйдер: “Истиғанәт бәңа ңылдың,
ә ү в ә л-ахир дәстегир бәни белдең,
һич ңайғурма, фитнәләрдән мәғаф улдың,—
һәм ңуртарам, һәм мөкәррәм ңыйлам имди”.
504. Иусеф әйдер: “Иа хатун, ңуйғыл әлүм,
батил ишдән хаңғә ғаси улмайалум,
фәсад ишләб, булғаныб ңалмайалум,—
с?бър ңылкыл, шәйтан мәңһур улсун имди”.
505. Бәс, Зөләйхә Иусефә царшу дорди,
жәмаленә мәдех-сәна әйтү вирди,
жәмален берин-берин әйтүр ирди,—
үкдегенчә үкдеги артур имди.
506. Зөләйха әйдүр: “Иа, миһербэн, мөрәүүәтлү,
холңың лятиф, йүзең йахту, сүзең датлу,
бән бу күшки бизәдем сән сифатлу,—
бу сәрай-ның нәңшинә бер баңғыл имди!”
507. Иусеф баңды, сәрай нәңшин ғәжәбләди,
бэкенди: * “Иаулаң зиба сәрай”,— диди.
Әйдүр: “Хатун, монда ғәзиз күрүлмәди,—
гәзиз дағи хатун илә кэрәк имди”.
508. Зөләйхә Иусефә жәуаб сөйләр:
“Ғәзизең бу сәрайда нә эши вар,
бу сәрай-ның жөмлә нәңши сәңа биңзәр —
бу күшеки сәнең үчүн йабдың имди.
508'. Ул сэрай андан сәңа лащ дурур,
бу кәлачн мәжаз дәгүл, байың дурур,
фиғелец хуш, гишңын йаулаң датлу дурур,—
сәнен РНШҢЫҢ бәңа әсәр ңыйлди ннди”. (Ссу.)
509. Иусеф .әйдүр: “Бәни ғәзиз сатун алди,
хувым-холңым ғәзизә лятиф кэлди,
бәни ул уғыллыңғә ңабул ңылди —
атамә нэтә хаин улам имди?!
510. Хийанәт әһлени халиң сәүмәз,
дошман-ләрдән ғәзабен һич кидәрмәз,
дәргяһенә кэләнләри кирү ңуймаз —
сабър ңылғыл, хаиф ражи улғыл имди!”
511. Зөләйхә ул сүзләри һич аңламаз,
Иусеф пәнден дыңламаз, рәуа күрмәз,
аңа лаиң кәлачи сүз сүзләмәз,—
кәнде сүзин мөкәррәр сөйләр имди.
512. Сүзләдекчә Иусефи үгә сүзләр,
ңатланур, риза вирмәз, висаль буйлар,
йалуарыр, тәуазиғ-лың тәлим әйләр,—
жәмален, васфен тәмам әйтүр имди.
513. Әйдүр: “Әйа Иусеф, сәнең сүзен датлу,
усанмадан дыңламағә нә рахәт-лү,
йүзең лятиф, кәлачең хуб, мөрәүүәтлү,—
ишет-сәм, рахәтүм артар имди.
514. Висалең — диларәм, жан рахәти,
жәмалең ңуйаш кеби, ғишңың ңати,
сурәтең ғәжәб төрфә, ләфзың йети,—
хәнжәр кеби, жанемдән кэчәр имди.
515. Сәңа биңзәр һич кемсәнэ белүмәзмен,
бер ләхзә сәнсез ңәрар ңылумазмен,
сәндән айру берәр дәм булумазмен,—
фираңың ңәрареми ңуймаз имди.
* Над ним глосса: мэкъбуль (одобрение, согласие).
516. һилялә биңзәр сәнең ңашларең вар, (стр. 55)
йенҗүйә биңзәр сәнең дешләрең вар,
рәҗәб зиба мишек-йопар сачләрең вар,—
кәнде әлүм үрмәгә лаиң имди.
517. Рәҗәб төрфә, кapa рәңлү зөлфләрең вар,
хәлауәт-лү, мөрәүүәтлү сүзләрең вар,
ғәмзә куылса, дилдин кэчәр күзләрең вар,—
керпек-ләрең җанемдән кэчәр имди.
517'. Кәлачең дил-зәбан, кәлямен д үз,
буйык лятиф, цәддең йахшы, ңамәтен дүз,
зәһи дәүләт — баш-әл, мөнәүүәр йүз,—
ғәреш изөси сәңа рузи ңыйлмыш имди. (Ссу.)
518. Иаңутә биңзәр сәнең йаңаң-ларең,
йәш алмадин лятиф-рәк ийәкләрең,
бал-шәкәрдән датлураң дудкларең,—
ики ләбең күңелемни үртәр имди.
51Ө. Йаңы бетмеш дал чыбыңдай бармаңларең,
лөэлөэ-мәрҗандин дүзелмеш дырнаңларең,
кяфурдин артуғыраң беләкләрең,—
әлләрең хәрирдән йумышаң имди.
520. Хәңыйңәт, сән би-ңәрар ңылдың бәни,
аһ, дәрирә, ңачан ула висаль күни,
ғәля-д-дәуам күрә дурсам, Иусеф, сәни,—
күрмәсәм, сабърем һәргиз ңалмаз имди.
521. Иа Иусеф, кәлачең* хуш, үзең ғарлү,
һич кемсә күрмеш дәгүл сән дидарлу,
адәмидән күрмәдим сәндәк нурлу,—
аналардән сәнең кеби дурмаз имди!”
522. Бу сүзләри ишетди Иусеф сиддик.,
Зөләйхә-нең к,әсдени белди тәхңыйң,
җәуаб вирди мөрәүүәт-лү, улди мөшфиц,—
үгүтләб, аңа пәнден әйтүр имди.
523. Иусеф әйдүр: “Иа Зөләйхә, сүзем дыңла,
нә дәйүрмен, ишетүбән йахши аңла,
бу сурәтдин җан чыңарсә, бони аңла:
күреклү йүздә һәргиз нуры ңалмаз имди.
524. Күреклү йүзләр кәфен сарыб гүргә керсә,
үкүш дагүл, гүр эчендә үч күн дорсә,
ңанңый дуст гүр эчендә, аны күрсә,—
күрмәс үчүн йүз дүндереб ңачар имди.
525. Гүр эчендә күрклү йүзең күрке кидәр,
йылан-чайан, курт-ңымырсңа аны ашар, (стр. 59)
ңорур кеби узун сачләр үзлеб дүшәр,—
туймаган-дик улуб сурәт йатур имди.
* К нему глосса: сүзең (слова, речи твои).
526. Йети күзләр күрмәз улуб сулдачидыр,
йенҗү кеби ушак дешләр түг[е]ләчидүр,
алтмыш сүңәк каму йук булдачидыр,—
ити черүб, вәйран улуб калур имди.
526'. Гүр эчендә тәлим күрк-ләр бузулубән,
йите әндам бәндләри үзүлүбән,
йылан-чайан, корт-кырмыска тезелүбән,—
агыз-бурун, тел-тамакдан гизәр имди. (Ссу.)
5262. Күрклү йүзләр гүргә керкә, нуры кидәр,
(алданчи кол батил эшдән дагы нидәр?)
тәхкыйк бунда бурычлу булса, анда үтәр,—
бундан анда бурычлу бармак дишвар имди! (Ссу.)
527. Күрклү-күрксез — җөмлә йук
гүр эчендә грифтар калдачидыр.
кем нә кылса, кылдыгин булдачидыр,—
сагдан-сулдан фәрештәләр йазар имди.
528. Чүнки белдең, хальләр буйлә улур ирмеш,
Колларә мәүля хисаб кылур ирмеш,
нә кылса, җөмлә анда кэлүр ирмеш,—
батил ишдән ихтийат кэрәк имди”.
529. Зөләйхә әйдер: “Бәнем дәрдем айырук.,
куркыб рөҗуг кылмағә дәрманем йук,
фирак ухин тәлим йутдым, хәсрәтем чук,—
висаль шәүке сабърем ғарәт кылди имди!
529 Ч Тәлим мөддәт бән сәңа сүз сүзләдүм,
сәна лаик бу сифатлу күшек бизәдүм,
сәни сәүдүм, хәцыйңәт, җан әйләдем,—
малым-мөлкем җөмлә фида цыйлдум имди!” (Ссу.)
5292. Йусеф әйдүр: “Бәца күшек һич кэрәкмәз,
уҗмах күшке сәрай[ә] һич йаңылмаз,
пәйвәстә нигмәтләре һич икселмәз,—
сәнең күшек — фани, баки сәрай анда имди”. (Ссу.)
530. Зөләйхә әйдүр: “Имди сән нә санырсән,
күңелеңдә нә кэчәр, нә уманурсән,
әйт бәңа сән, кемсә-дин КУРКЫРМУСӘН,—
йегет-лекдә һич насибең йукму имди?1”
531. Йусеф әйдүр: “Халикдан бән кУРКаРмен>
кәнд-үземи мәгсийәтдән бән саклармен,
ахирәт хален аңуб сакынурмен,—
аның үчүн сәңа хиляф улам имди”.
531'. Зөләйхә әйдүр: “Мотиг улғыл [углан] баңа,
нәчә җәфа кыйлурсән бондан йаңа,
бән мөрәүүәт кыйлдум һәм сәнүн йан[ы]на,—
сән — ходавәндкяр, бән хезмәткяр улам имди”. (Ссу. j
532. Бәс, Зөләйхә Йусефең әлин тутди,
Йусеф даги тәбәссем аңа итди,
улук сағәт тәһдид үзә үн ишетди:
“Ля тәкрибу*эз зина!” — дәйү укур имди.
532 '. Улуң сағәт тэһдид үзрә айәт инде,
<Ля тәкрибу әз-зина” дәйү инде,
һәм атасы йапсуб нәби күр[е]нү килде, —
бармак УРУ6 [буңа] тәһдид кыйлур имди. (Ссу)
533. Атасы һәм Йусефә заһир улди:
“Батилдән нәфсең маниғ улгыл”, — диди.
Аны күреб, Йусеф сиддик сабър кылди, —
халикдан курңыб, мәмнуғ улур имди.
533 '. Халикдан КУРУКДЫ. нәфсе[н] мәнеғ кылДн.
атасыни күрүбән ғибрәт алди,
фәсад ишләрдән йүз уруб тәүбә кылди, —
ул Зөләйхә Йусеф үзрә йүрүр имди. (КБ.)
533 2. һәман-дәмдә бер фәрештә кэлди хазир,
виреб-йиде ул Йусефә мәлйк кадир:
“Вар йусефең аркасыни сыйфа, дәйүр,
сакин улыб нидамәт улкун имди”. (КБ.)
533 “Мән йәғмәлү йәҗзәбиһи” улды ғәйан,
җәзасени булдачидур сөчи кыйлан,
Йусеф нәби бу әхуале билде бәйан, —
аллаһедән гисмәт-нәҗат умар имди. (КБ.)
534. Бу айәт-ләр Йусефә мәғлум улди,
һәр береси хәүф-тәһдид иглям кылди,
батилдән кортылмағә йари ирди, —
уйуб, батил ишдән дүнәр имди.
534 '. Зөләйхә таҗ суйди, тәхетдән инди,
Йусефнең буйнындан ашру элен салди,
сиддик Йусеф мөфсидәдән кирү дүнди:
“Бу бидғәти тәңре күрәр!” — дәйүр имди. (Ссу.)
535. Ул күшекдә бер санәм хазир иди,
Зөләйхә мәғбуд аны билүр иди,
туны илә санәми үртүб куйди:
“Бән мәгбудем үретдем!” — дәйүр имди.
536. Бу әхуали Зөләйхайә Йусеф сурды:
“Ул санәми нә мәгнәдән үртдең?” — диде.
Зөләйхә Йусефә җәуаб вирде:
“Мәғбудемдән утандым”, — дәйүр имди.
537. Йусеф әйдүр: “Йа Зөләйхә, нитә кылдың,
буның кеби гаҗиз мэгбуд'нитэ белдең,
сән санәмең чадыр илә үртә куйдың, —
бән самәдем нитә үртсәм улур имди?!
538. Санәм — мәхлүк, самәд — халик, кадир-сөбхан,
заһир ирер самәдә җөмлә пәнһан,
ңортулмайә кемсә качыб һәргиз андан,— “
саяәм гаҗиз: күрмәз, дутмаз, белмәз имди.
539. Санәм — гаҗиз, хаҗәт дәгүл ани йабмак,
зәляләтдер самәд куйыб, аңа тапмак,
Хәлилуллаһ фәргенә батил1 катмак, — •
мәгаз-аллаһ, ул иш рәуа ирмәз имди.
540. Самәд күpәp, күргәнин һич йаңылмаз,
самәд бушуб йаздыгин к°л аңламаз,
самәд укы дукынсә, һич уңалмаз,—
аңа каза укы дәйеб аңла имди!”
541. Ишедүб бу сүзләри, кәйед кылДи.
Йусеф үзә күңле даш битәр улди,
Качар дәйү Йусефә гөман кылДи>—
мәхкәм дутыб, ихтийат кылур имди.
542. “Нә качарсөн, сәрай хали дәгүлмидер,
сәкфе җәүһәр, шәриф-сәфа дәгүлмидер,
ғәзиз үзем сәңа лаик, дәгүлмидер,—
йегет-лекдән һич насибең йукму имди?!”
543. Йусеф әйдүр: “Ходавәндә, ғәфур-ғөфран,
Куртылмағә булумадым һәргиз дәрман,
фазлең илә сән кортарғыл бәни бондан,—
б о ның кәйде сабърем гарәт кылди имди!”
543'. Ул әрхәм әр-рахимин мәгбуд самад,
һәм дәстгири мәгбуд һәм гәфур әхәд, '
фазле берлә Йусефә кыйлды мәдәд,—
Җәбраили ана ирсаль кыйлды имди. (Ссу.)
5432. Җәлил әйдүр Җәбраилә: “Иа Җәбраил,
тәгҗил варгил, сиддыкым үгүтләгил,
ул сәка лаик дәгүл, кыйлма дигүл,—
мөфсидәдән нәфсен мәнег ңыйлсун имди”. (Ссу.)
544. һәмандәм кауышди рух-ел-әмин
, (ул кәләчәк пәрнур улди руй-е-зәмин), (сгр.
тикүрди Йусефә хак сәлямин,—
үгүтләб, аркасин сипар имди.
544'. Җәбрәил әйдүр: “Иағкуб уғли, әйа сиддик,
мәүля сәңа сәлям әйде, дөруд тәхкыйк,
бу иш сәна рәуа дәгел, йүз дундүр, чык,
фәсад эшкә булынмагыл!>—дәйүр имди. (Ссу.)
544s. Бәғзе мөфәссирләр әйдүр: “Улдур борһан,
илһам бирди Йусефә каДиР дәййан,
әйдүр: “Әйа михнәтдар, гәриб углан,
бу халь эчрә бә-тәфәккер улғыл имди. (Ссу.)
544'. Дар-ел-мәхзун мәкамендә ибне Исхак,
Ибне-Пәмин дидареңә йаулак мөштак,
фәһем кыйл, андишә кыйл, анларә бак,—
аялар висаль умидин кисмәз имди. (Ссу.)
545. Бән кадирмен: нәүбәтилә сәүшдерәм,
мәдәд берлә сезләри бән каушдырам,
хәсрәтләри бер-беринә каушдырам,—
дустлари — шад, душман мәғмум ула имди.
545'. К.өдрәт берлә гәзизнең җанен алам,
гүр эчендә гирифтар аны кыйлам,
бән — кадирвән, тэкдиріи] уйлә кыйлам,—
Зөләйхәйә иман гәта кыйлам имди. (Ссу.)
546. Мисър ичрә падишаһ улисәрсен,
Зөләйхәйә рәкде никях идисәрсен,
Зөләйхә сәнең ула, сән — аның сән —
хуш мөкәррәм падишаһ улгыл имди!”
546'. Иусеф нәби илһам хаңдан булди исә,
мәүлядән бу ишарәт кэлди исә,
халиң аңа лөтъф-ихсан ңыйлди исә:
“Ңуртар!”—тәйү тәзәрреглың ңыйлур имди. (Ссу.)
547. Халиң әйдүр: “йөз дүндереб ңачмаң — сәндән,
ңөдрәт берлә йите ңапу ачмаң — б ә ндән,
бән ңортарам Зөләйхә фитнәссндән,—
мөшкил ишдән сәңа РИСМӘТ кэлә имди”.
548. Тәңрейә СЫРЫНДЫ — Иусеф ңачди,
ңөдрәт берлә йите ңапу халиң ачди,
сәлямәт, шадеман Иусеф кэчди,—
Зөләйхә узанубән ңуар имди.
549. Бәс, Зөләйхә Йусефи ңуыб йэтди,
йэтүшүбән арт итәкин мәхкәм тутди,
арт итәки.йыртылыб, Иусеф кэтди,—
ңатарлашу тыш ңапуйә чыңар имди.
550. Рәзиз анда хазир иде, аны күрди,
Зөләйхәнең биңзе йаман дүнмеш иди;
сиңенде, айлардан әхуаль сурди,—
сурар, изләр һәм тәхңыйң ңылур имди.
551. Зөләйхә йүгерде әүүәл, хазир кэлде,
әйдүр: “Бу углан бәңа йауыз санды,
Ма җәза'ө мән әрадә би-әһликә су'ән? — диде.—
Илля ән йөсҗәнә әу-рәзабөн?” — дәйүр имди.
551'. Зөләйхә әйдүр: “Бу угланны зинданлагыл,
тәһдид ңыйлгыл, ңурңытрыл, үгүтләгил,
гәр йуңсә, бәни ңуйуб, аны бэкләгил,—
әдәб-сезлек ңыйлмасун!”—дәйүр имди. (Ссу.)
552. Рәзиз әйдүр Иусефә: “Нә иш ңылдың,
ушбу ишне сән нәчүк рәуа күрдең?
•Би-вәфалың ңылыб, имди сөчлү улдың,—
безни илгә бәднам-рисва ңылдың имди!”
553. Йусеф әйдүр: “Йа рәзиз, улдыр сөчлү,
хәңыйңәт, бән арумән, ул йазьпңлу,
Зөләйхә-нең шаһиде йуң, бән — шаһидлү,
кечек урлан тануңлың вирүр имди”.
554. Рәзиз әйдүр: “Ул кечек тыйфел-урлан
ун йиде күнлек ирүр, йаңы туран,
сүзләмәде буның дәк һәргиз инсан,—
нитә сүзләб, тануңлың вирер имди?!”
555. Иусеф әйдүр РӘЗИЗӘ: “Әйа солтан,
ңәвидер, ңадир ирүр изем сөбхан,
ул сүзләтсә, сүзләйүр ушбу углан,—
туррылыңгә тануңлың вирер имди”.
556. Бәс, ул дәмдә РӘЗИЗ Ңыйтфир әмер ңылди,
ул углан-ни анасы алуб кэлди,
ул углан-ни РӘЗИЗ Ңыйтфир әлә алди,—
ухшайубән аңа сөаль әйләр имди.
556'. УРЛЭНЧЫҢ-РӘ сурар, әйдур: “Әйа тыйфлен,
раләм эчрә йуңдур һәргиз сәнен мислең,
ушпу хальдә нә белүрсән, нәдүр хален? —
Күрдүгеңи безә ИРЛЯМ ңыйлгыл имди”. (Ссу.)
557. Фәсих делин сәхих сүзи углан сөйләр,
урлан-ның сөйләдегин РӘЗИЗ дыңлар,
урлан-ның сөйләдегин галәм таңлар,—
телгә кэлеб, нә күрдегин әйдүр имди.
558. Углан әйдүр: “Бән гәммазлың әйләмәзмен,
бөһтан әйдүб, ХЗҢРӘ раси улумазмен,
һәргиз йалган тануңлың вирүмәзмен,—
хөфийә берлә изим хөкем ңылур имди!
559. Иа РӘЗИЗ, бу сүзи ишет бәндән,
ки аңларыл, бу әсрарең аслы ңандан,
мәрлум ула бу иш Йусеф ң[а]мисендән:
арт итәке йыртың кемсә сөчсез имди!”
560. Рәзиз әхуаль нитәлекин бәйан белди —
Иусефең арт итәкин йыртың күрди,
ул урлан-ның тануңлыңин рәуа күрди:
“Зөләйхә, сөч —сәндик!” — диеб бушар имди.
561. Рәзиз әйдүр: “Иа Зөләйхә, сәнсен йалан,
бәллү улды сән идекең сөчи ңыйлан,
сөчлү улдың, вар Иусефдән гөзер делән,—
тәүбә ҢЫЛРЫЛ, бу ишдән дүнгил имди”.
561'. Андан РӘЗИЗ Иусефи үгүтләди,
игү сүзин Иусефә чуң Йалуарди,
бу әхуали Иусефә асмарлади:
“Зөләйхә разик, зинһар, саңла имди!” (Ссу.)
561 *. Андан сонра РӘЗИЗ [йәнә] тышра чыңди,
ул Зөләйхә Иусефдән кәнә әхуаль сурди:
“Тыйфел урлан шуйлә нитә җәуаб вирди?”—
Бу рибрәтә Рәҗаибә ңалур имди. (Ссу.) >
561 *. Иусеф әйдүр: “Әйа Зөләйхә, күрдүңмү,
ңадир тәцрем-нен ң°Дрәтенә ирдүңмү,
рибрәт күрүб, фәсад ишдин айрылдуңму? —
СӨНРЫ берлә тыйфел урлан сүзләр имди!” (КБ.)
ФАСЛ: ЗӨЛӘЙХӘЙӘ ГӘЙБӘТ НДӘН РӘУРӘТЛӘР
562. Мисър эчрә бер нәчә урарутлар,
бони ишдүб, бер-беринә сөйләшдиләр,
ул хатунлар Зөләйхә-дән күлешдиләр,—
һәр бериси бер дөрлү сүз сүзләр имди.
563. “Зөләйхә ңолынә гашиң; улмыш,
ңолы МОТИР улмамыш — рисва улмыш,
РӘЗИЗ даги ул әхуали бәллү белмеш,—
ңолун ңуа чыңдурин күрмеш имди”.
563'. Зөләйхә-ни гәйеб-ләб ул урарутлар,
һәр береси бер дөрлү сүз сүзләшүрләр: '
“Мәлик хатунн мундар иш кылди, дирләр,
ХӘЛЗИК.-РӘ бәднам, рнсвай улди имди!” (В.)
5632. Зөләйхә-ни рәйеб-ләмеш ул рәу[р]әтләр,
бәрзи дэлү улды ул урарутлар,
йәнә бер нәчәси мәгйуб улди анлар,—
дүгәли халк.ә рисвай улдилар имди. (КБ.)
564. Зөләйхә бу әхуали бәллү белди.
йаулаң улу дөкүн * әйләб ДӘРВӘТ ңылди,
җөмлә анда дүрт йүз рәурәт хазир кэлди,—
барчасы түрә кэчеб ултурыр имди.
564'. Анда Зөләйхә Иусефи үгүтләде:
“Бу гәз кэлеб, бер сүзүм тутгыл, диде,
үндәр ирсәм, тиз хазир кэлгел, диде,—
күркеңни бу хатунлар күрсүн имди!” (Ссу.)
565. Зөләйхә Иусефә зиннәт вирди,
кәнде әлин Иусефең сачен үрди,
ңызил алтун аф[е]табә әленә вирди,—
күтәрүбән ул мәҗлесә илтәр имди.
* Под ним глосса: мэщлес (зваяый обед).
| 566. Ул рәурәт-ләр көрси үзрә ултурдилар,
берәр төрөнеҗ, берәр пычаң кэлтүрдиләр,
әлә виреб, “кэсең!” дәйү бойурдиләр,—
ул халь үзрә Йусеф дари кэлүр имди.
567. Иусеф сари күзләри дүшмеш улди,
Иусефең җәмаленә хәйран ңалди,
ул гәурәтләр баңубән аны күрди,—
төрөнеҗ саныб, бармаңларин к э сәр имди.
568. Иусефә баңмагә уградилар,
кәнде әлин кисүбән дуррадилар,
кисдүкени әлләрин дуймадилар,—
анда анлар җөмлә хәйран ңалур имди.
568'. Вә ңолнә: “Хашә-лилляһи ма һәза бәшәр
(Бонуң кеби ңол кемең әленә дүшәр,
буни күрән адәмиләриң раңле шашәр) —
...ин һәза илля мәләкөн кәрим!)”—дирләр имдн. (КБ.)
569. Зөләйхә әйдер: “Сезләр, рәйан күрдеңезмү,
бәнүм биңзем сулдырин белдеңезмү,
бер баңымдан әлләриңез кисдеңезмү,—
бихуд улыб дүшдеңезмү?!”— дәйүр имди.
570. “Бән Иусефи күрдекүм йите йылдыр,
Иусеф үзрә гишңым мөдам арта дорыр,
мескин үзем би-чарә, раҗиз дорыр,—
шәйлә икән, сабърем сездән артың имди!
571. Күрдеңезмү — бәнем рәнҗем аслы ңандан,
бу угланның биңзе нурлу дурар күндәй,
ңәдде зариф, тели датлу һәзар чәндан,—
йүзин күрән җанен фида ңылур имди!”
572. Зөләйхә әйдер: “Йә әмремә мотир ула,
'шәйлә бәнем бу рәнҗемә мәрһәм ула,
йә ки мәхбүс ңыйлам, зиндан ичрә ңала,—
түгәл гөмре зиндан ичрә ңалсун имди”.
573. Йусеф һәрдәм йалуарыр сөбханенәг
“Бәни салгыл бу Ңыйтфирнең зинданенә,
ңурңарым дүшәрмен диб рыйсьяненә,—
батил ишдән бәңа зиндан йәгрәк имди!
5731. Зеләйхә дәрвәтендән изгү зиндани,
сыгынурвән сәңа бән, йа рабб-ел-гәни,
Зөләйхә-нең кәйдендән ңортаргыл бәни,—
йа рабби, зиндани ихтийар ңылдым имди!> (КБ.)
574. Халиң җәббар мораден аңа вирди,
Иблис мәлгун морадени батил ңылди,
Зөләйхәнең фитнә-сендән һәм ңуртарди,-
батилдән нәфсен мзнир улур имди.
575. Хатун әйдүр: “Йа Йусеф; нә әйләрсән”
сән бәңа фәрман-бәрдар улурмусән,
йухсә байың зиндан эчрә ңалурмусән,—
бу иш эчрә нә ихтийар ңылдың имди?”
576. Йусеф әйдүр: “Тәңрийә гаси улмаң,
батил ишдән хәҗаләт эчрә ңалмаң,
ңыйамәт күн хаң ңатындә рисва улмаң -
бу күн бәңа зиндан улса йәгрәк имди”.
577. Аны ишдеб, Зөләйхә йаулаң бушди,
рәре кэлди, 'хатеринә хәйлә дүшди,
Йусефең билиндән кәмәр шишди,—
хәрир-диба тунларин суйар имди.
578. Мәлик Рәййан * тапусынә хазир кэлди,
Йусефдән Рәййанә шиквә ңылди **,
әйдүр: “Безим бер ңол углан гаси улди,—
бойурсаңез, аны мәхбүс ңылам имди.
579. Аны агыр бәһайә сатун алдум,
җөмлә малум бәһа-сенә фида ңылдым,
әдәб-сезлек ул урландан тәлим күрдем,—
би-вәфадур, һәргиз вәфа ңыйлмаз имди”.
580. Әмер ңыйлды Зөләйхәйә мәлик Рәййан:
“Әгәр МОТИР улмаз исә ул ңол углан,
сәзауәрдер ул урланә сиҗн-ү зиндан,—
дәстүр вирдем, ани мәхбүс ҢЫЛРЫЛ имди”.
581. Бәс, Зөләйхә ушалдәм кирү дүнди,
нәҗҗарләрдән бер сандуң хазерлә[т]ди:
“йусефи ул сандың эчрә салың!” — диди.—
Хәммал алуб, зинданә илтәр имди.
582. Рәзиз Ңыйтфир бу әхуальдән хәбәр белди,
Зөләйхәйә бушубән хазир кэлди:
“Йусеф сөч-сез, ңаму сөч сәндән”,— диди.—
йусефи ул сандыңдан чыңарыр имди.
583. Бар-бугауин шишдерди һәм күндерди,
хәрир, атлас дүшәкләр һәм дүшәтди,
чүрә-сенә хадимләрен буйлә вирди:
“Тиз чыңарам, һич ңурыңма”,—дәйүр имди.
584. Андан соңра үкүш дәгүл, б и р ңач күндәй,
рәзизнең җанен алды мәлик рәхман,
ңәрендәше вар иди, мәлик Рәййан,—
солтанәт Рәййанә дигәр имди ***.
584'. Ңуртар ди зиндан әһлен мәлик Рәййан,
Иусефи чыңармади ул зиндандав, .
Җәбраили виребди мәлик рәхман,—
үгүтләб, хаң сәлямүн тикрүр имди. (Ссу.)
* К нему г л р с с а на полях: Мәлик Раййан падишаһе Мисърдыр, Кый1
аның вязиредер. Мисърда вәзирне Газизи Мисър дирлэр. Габдр. (Малик Рэййг
падишах (фараон) Древнего Египта, а Кытфир — его визирь. В древнем Египте
зиря титуловали “Азиз-и Миср”. Габдр.).
** К нему глосса: бу бер ривайәтдер (это — одно из преданий).
*** К нему глосса: бу бер ривайәтдер, монда хилаф вардыр. Габдр. (Э'
предание, в котором имеется противоречие. Габдр.).
5842. Бер ак. йенҗү Җәбраил дута кэлди,
ул йенҗуне Иусефнең агзынә салди,
тәгбир гилмен, хикмәт гилмен җөмлә белди,—
рисаләт, мөрҗизат улди имди. (Ссу.)
585. Иәмәндән Мисър РӘ бер җасус кэлди,
тәлим әмваль кэлтүреб, ришвәт вирди,
хәббаз илә саңыйне антлашдырди:
“Рәййанә ару вирең!” — дәйүр имди.
586. Мәлик Рәййан бу әхуали бәйан белди,
хәббаз илә саңый-ни мәхбүс ңылди,
тәлим күкләр зиндан эчрә анлар ңалди,—
әсир улуб, ңайгулу ңалур имди.
587. Ул саңый зиндан эчрә бер дүш күрди:
“Тәгбир рилмен белүр кемсә барму?” — диди.
Иусеф сиддиң ул саңыййә җәуаб вирди:
“Дүшеңни әйт,, бән йурайын!”—дәйүр имди.
588. Саңый әйдүр: “Дүшемдә уйлә күрдем,
үч салңум сафи өз[ү]м сыгар идүм,
ңызил алтун ңәдәх эчрә ңуйар идүм,—
Рәййанә сону вирдем, эчди имди”.
589. Хәббаз әйдүр: “Бән даги бер д әш күрдем,
башымә чуң үтмәкләр күтәрер идүм,
ул үтмәки Рәййанә илтәр идүм,—
башымдан ңушлар кэлеб ңапар имди”.
590. Иусеф ул икеси-нең дүшен йурди,
шәрабдарә игү тәэвил әйтү вирди:
“Мөждәләрвен, байың сәңа нәҗат ирди,—
Рәййан сәни улу ңылур, байың имди”.
591. Хәббазә әйдер: “Хәтәрлү сәнен дүшең,
әй, дәрирә, йаулаң дишвар сәнең ишең,
хәңыйңәт белгел, йэтәр сәнең башың,—(С1
һич гөмансыз, Рәййан сәни үлдерер имди”.
592. Ишедүбән бу сүзи, ңылди әфран:
“Бу дүшни мән күрмәдүм, әйа урлан!”
“Ңози әл-әмрө әлләзи фиһи тәстәфтийан!” —
Иусеф әйдүр: “Хаң ңазасы дүнмәз имди”.
593. Шәрабдар Иусеф сүзин бауәр ңылди,
бу сүзә инанубән мөэмин улди,
зиндан әһле Иусефи кәртү белди,—
хәббаз улдәм анда кяфир ңалди имди.
594. Андан соңра ул арада үч күн кэчди,
мәлик Рәййан ул хәббази аса ңуйди,
кэлеб аның күзләрин ңушлар йиди,—
ңамулари рәҗаибә ңалур имди.
595. Андан соңра саңыйә ХӘЛРӘТ вирди,
улуң сагәт мөләүүән тун һәм кийүрди,
саңыйлың мәнсабен кирү вирди,—
Йусеф аңа әманәт сүз дәйүр имди.
596. Иусеф әйдүр: “Мәликгә бер дуйдыррыл,
әхуалемни ул мәликгә бер аңдыррыл,
би гөнаһ ирдүкемне сән белдүргел:
“Өзкөрнәһу РИНДӘ раббикә”,— дәйүр имди.
597. Улук. сагәт рәреш изеси улу сөбхан,
җөмлә 'м ө лек-маликә ңадир солтан,
Җәбраили вирүб йиде, инде күкдән,—
сәлям тикерүб, Иусефә с ө й лэр имди.
598. Әйдүр: “Сәни Йарңубә кем сәүдерди,
ңәрдәшләрең фитнә-сендән кем ңортарди,
шул дарачың ңойудан кем чыңарди,—
рахәт-нәҗат кем рузи ңылди имди?
599. Зөләйхә кәйдендән кем ңуртарди,
ңодрәт берлә тыйфел урлан кем сүзләтди,
йите барлу ңапулардан кем чыңарди,—
батил ишдән кем хәляс ңылди имди?!”
600. Иусеф әйдүр: “Ул нигмәтләр бу тәңремдән,
мунчә лөтъф-у кәрәм кэлди сөбханемдән,
һәмишә бу ихсан ирди рөфранемдән,—
михнәтләрдән ул ңуртарди”,— дәйүр имди.
601. “Бәс, нәчүн сырынмадың ул халиңрә,
халиң хөкмен Рәййан мәлик нитә йыңа,
нә-кем халиң хөкем ңылсә кемдер йыңа? —
Улур-лың аңа лаиң улур имди!”
602. Иусеф сәүчи кәнде сөчин бәллү белди,
бу МӘРНӘ-ДӘН ңати йаулаң мәрмум улди,
әйтдүкинә пошиман улуб тәүбә ңылди,—
сәҗдә ңылыб, тәңре-синә йалуарыр имди.
603. Улуң СЗРӘТ Җәбраил йәнә кэлди,
халиңдан Йусефә чуң сәлям ңылди:
“Башың ңалдыр, хаҗәтең рәуа улди,
һәм тәңрийә хәмде-сәна ҢЫЛРЫЛ имди.
604. Бер нәчә зиндан эчрә ңалдачи сән,
раңибәт рахәт, нәҗат булдачи сән,
Мисърнең м ә л и к-легин ңылдачи сән,—
бу михнәтә сабър ҢЫЛРЫЛ”,— дәйүр имди.
ФАСЛ: КЫЙССӘИ ӘРРАБИ КӘНРАН И
605. Иусеф ул зиндан ичрә баңый ңалди,
Кәнгандән бер әграби Мисърә кэлди,
дәрәчә-дән баңыб ани Иусеф күрди,—
дәүә сүреб, ТӘРҖИЛ берлә кэчәр имди.
606. Ул әграби зинданә йаңын кэлди,
Иусеф анда ирдекин тәүә белди,
Йусефә тәүә бузлап зари ңылди:
“Бән Кәнгандән кэлүрмен”,— дәйүр имди.
607. “Атаң Иагңуб[и] Кәнгандә күреб кэлдим,
аның хале гөрбәтин белүб кэлдим,
хәсрәт зари ҢЫЛДЫРИН күр ү б кэлдим,—
ул мәхзүн-нең һәрдәм хөзне артар имди.
608. Мөдам сәнең хәсрәтең дутар Иарңуб,
раләм эчрә һич булумаз сәндән мәхбүб,
сәни аңуб, йирә дүшәр аглаб, угынуб,—
бер нәчә халь бихуд улуб йатур имди.
609. Арламаңдан ики күзин күрмәз улди,
зәриф-лекдән сүңәкләри дормаз улди,
һич ңанча ишә-күчә вармаэ улди,—
һәрдәм ул Иусеф дәйү арлар имди.
610. һәрдәм ул Иусеф дәйү агладыңдан,
агламарә ңәсд-ү һиммәт багладьщдан,
висаль уңуб, фираң илә чурладыңдан,—-
йәш йиренә күзендән ңан аңар ймди!
611. Мөдам мәрмум улубән дүн-күн аглар,
аның зари ңылдырына галәм таңлар,
рәхим мәүлүм рәхмәтинә билен барлар,—
висаль умар, һәргиз өмид кэсмәз имди”.
612. Иарлы тәуә Иусефә йаңын кэлди,
Йарңуб хален Иусефә заһир ңылди,
Иусеф үни ңуларынә ишетелди,—
ңапуда кирү чүкди, дормаз имди.
613. Иусефә хәбәр мәрлум улди исә,
тәүә бузлаб, әхуаль ИРЛЯМ ңылди исә,
Иарңуб хале нитә-легин белди исә,—
арлайубән йүзин йирә дүшәр имди.
614. Улуң сагәт әрраби хазир кэлди,
тәүәни ул ңапудә чүкмеш күрди,
арач алуб, урмагә хәмлә ңылди,—
әграби-нең айа!ңин йир дутар имди.
615. Ул әрраби нә ңыйласын белалмади,
йирдән тартып айаңыни алумади,
йүрмәкгә һәргиз дәрман булумади,—
хәйранлыңдан нитәрин белмәз имди.
616. Иусеф әйтүр: “Иа әрраби, нә дәйүрсән,
ңандан кэлдең, ңанчару кидәйүрсән,
би-гөнаһ[е] бу тәүәни нә урарсән,—
ңандан кэлдең, хәбәрең нә, айгыл имди?”
617. Әрраби Иусефи күрди ирсә,
Йусефә хален ИРЛЯМ ңылди исә,
ринайәт аңа әсәр ңылди ирсә:
“Айаңыми йир тутди!” —дәйүр имди.
618. Иусеф әйдүр: “Йа әрраби, ңәсдең нәдүр,
айаң-ларың тутылмаңи фирлеңдәндүр,
бу тәүәни урмагә хатрең[дән]дүр,—
хатереңдән бу кинәни чыңар имди”.
619. Ул әрраби сөчинә тәүбә ңылди,
айаңларин йир ңуйды, нәҗат булди,
улуң СЭРӘТ Йусефә хазир кэлди,—
элен үбүб, сәлям-хезмәт ңылур имди.
619'. Андан Иусеф гәрәбдән хәбәр сурди,
ул гәрәб йусефә җәуаб вирди,
жөмлә хален бер-берин әйтү вирди,—
гәрәб әйтүр, Иусеф дыцлар, аглар имди. (Ссу.)
620. Рәрәб әйтүр: “Бән Кәнгандән йаңы кэлдем,
йүк кэтүрдем, бу шәһәрдә сату ңылдым,
берәр мисъри ңызил алтун нәфер булдым,—
йүгүм сатдым, уш КӘНРЗНӘ дүндем имди”.
621. Иусеф әйдүр: “Кәнгандән кэлүрмүсән?!
Анда бер ңоббә йыгач белүрмүсән,
чүрә-сендә бутаңлари күрермүсән,—
ул бутаңлар ун ики-мү тәмам имди?
621'. Аһ, дәрирә, нә йыраң Кәнран иле,
фирңәт әһле кемсәнә дүшәр йулы,
мөдам йил эсдүкенчә, Кәнран йиде,—
ул йыгачдан хәсрәт ңуңыси кэлүр имди!” (Ссу.)
622. Гәрәб әйдүр: “Аңладым бу сүзеңни,
белдем, фәһем әйләдүм бу разеңни,
вәликин д аңлайурмен бу сүзеңни,—
бу иш эчрә нә хикмәт вар?” — дәйүр нмди.
623. “Ңоббә йыгач дидекең — Иарңуб дорыр,
ун бер урлы хезмәтендә хазир дорыр,
ун икенчи, Иусеф адлу, раиб дорыр,—
хәңыйңәтдә, ани ңорд йиди [дирләр] имди.
624. Андан бирү йарлы Иарңуб ңалди хәйран,
аглайуб зари ңылур мөдам гөрйан,
Иусефә ңушулмагә эстәр дәрман,—
мөдам хаңгә тәзарреглың ңылур имди.
625. Дар-ел-мәхзүн мәңамендән һәргиз чыңмаз,
күңле мәрмум, агызынә тәгам алмаз,
күзин ачыб җиһан ү.зрә һәргиз баңмаз,—
арламаңдан ики күзи күрмәз имди.
625'. Йусеф рәмен хатерендин һич кидәрмәз,
пәйвәстә йусефи һич унут.а [л] маз,
үгүтләб кемсәнең үгүтен алмаз,—
йусеф диеб таг-таш илә арлар имди”. (Ссу.)
626. Иусеф нәби, буни ишдеб, зар аглади,
әграби-нең әлин дутуб асмарлади:
“Әманәт — Иагкубә варрыл, диди,
ул мәхзүнә бәндән сәлям айгыл имди.
626'. АЙЫТРЫЛ: мән гәриб-ләр рәсүле-вән,
мәхзүнләр, гаиб-ләр зәлиле-вән,
мәҗрух л эр, талибләр бәшире-вән,—
мәхбүсләрдән хәбәр виргил”,— дәйүр имди. (Ссу.)
626 *. Йусеф улдәм күндүрди ул гәрәби,
умузындан чыңарди бер беләзүки,
рәрәбә барышлади Йусеф ани:
“Бу беләзүк бәндән йадекяр улсун имди! (Ссу.)
627. Әманәтдер, йа гәрәб, унутмагыл,
бу сәлямем җәһед ңылгыл, тиз тикүргел,
бәнүм халүм Йарңубә асмарлагыл,—
бәнүм үчүн бер дога ңылсун имди.
628. Мәгәр аның дораси мәңбуль ула,
халиң бәңа фәүзе нәҗат рузи ңыла,
инша-аллаһ, михнәт-ләрдән рахәт кэлә,—
пәйрәмбәрләр догаси мәңбуль имди”.
629. Рәрәб әйдүр: “Кем идүкең белсәм иди,
йүзеңдин пәрдә ачыб, күрсәм иди,
йүзең күреб, гөмандән чыңсам иди,—
йавңубә кем идүкең әйтсәм имди”.
630. Йусеф нәби әйдүр: “Сәңа айтмаңлыңгә
һәм йүземдән нәңаби суй-маңлыңгә,
дәстүр йуңдыр әмреңчә улмаңлыңгә,—
дәстүрсез иш мөбарәк улмаз имди”.
631. Иусеф әйдүр: “Сәңа сундым әрмәрани,
цызил йаңутдин дорыр ул, белгел ани,
әманәт саңлагыл, [һәм] ңыйммәтени,—
иегерми бең алтун-рә дигәр имди.
632. Бу беләзек дөнйада сәңа йитәр,
иегерми бең ңызыл алтун ңыйммәт дутар,
бу дөнйа-ның вафаси йуң, кәлүр-кидәр,—
ахирәт-кә дорышмаң кэрәк имди”.
633. һәмандәм видар ңылди, үрә дорди,
иҗазәт деләб, рәрәб йулә керди,
дүнен-күнен гайәт тәрҗил илә кэтди,—
бу хәбәрни дикүрмәккә варыр имди.
634. Раңибәт Кәнран эчрә дүнен кэлди,
эүдә йатыб истирахәт ңылумади,
һич эүендә сөйләнмәди, эгләнмәди,—
рәля-л-халь Иарңуб сари й ө грер имди.
635. Ул әрраби Йарңубә дүнен кэлди,
чагырди, тышрадан сәлям вирди,
Динә чыңыб, әграбийә җәуаб сурди:
“Дүнен нишә йүрүрсән, айрыл имди?”
636. Хәбәр вирде Динәйә ул әрраби,
әйдүр: “Ңани ул ңайгулу Йагңуб нәби?
Күрүб кэлдим Мисърдә бер гыйбрини,—
ул мәхзүнә сәлям ңылур, сурар имди”.
637. Динә, бу сүз[и] ишедеб, эвә керди,
Йагңуб сәүчи намаз ңыла торыр иди,
ңачан-кем, сат вә сулә сәлям вирди,
Иагңуб: “Әхуаль нә?”—дәйүбән сурар имди.
638. Әграбине үндәдиләр, хазир кэлди,
Йарңубә ул әхуал-ләрин заһир ңылди:
“Мисърдә бер рибри кемсә сәни сурди,— (СТР-
зиндан эчрә мәхбүс-мәһҗүр улмыш имди.
639. Мәхзүн ирүр, гаҗизлыңдин таңәте таң,
сәнең йөзең күрмәкгә йаулаң мөштаң,
зиндан эчрә сәндән дога умар йаулаң,—
дога ңылсаң, аңа нәҗат улсун имди”.
640. Иагңуб әйдүр: “һич йүзин сән күрдең-мү,
адың нәчүк, ңандаги сән, диб сурдың-му,
нә МӘРНӘ-ДӘН мәхбүс улмыш, белмәдеңмү,—
нишә буйлә безни сагнуб сурар имди?”
641. Рәрәб әйдүр: “Адин сурдым, һич әйтмәди,
әхуалендән нәснә бәңа белдермәди,
һәм йүзендән нәңабин кэтәрмәди,—
уйлә икән, нуры тышрә чыңар имди”.
642. Иарңуб сәүчи әграбийә дога ңылди,
әйдүр: “Сүзең йаулаң бәңа датлу кэлди,
мәхзүн җаием бу дәм эчрә рахәт булди,—
бу бәшарәт шөкранә-си кэрәк имди”.
643. Рәрәб әйдүр: “Ул шөкранә бәңа дигди,
бу дөнйада морадем хасил улди,
бер беләзек ул бәңа барышлади —
иегерми бең динар бәһа дутар имди”.
644. Рәрәб әйтүр Йарңубә: “Иа Исраил,
бәнүм үчин ахирәтлик ДОРЭ ҢЫЛРЫЛ,
мәгәр бәни йарлыңасун мәүлүм җәлил,— '
денйа — фани, ахирәт баңый имди”.
644'. Иарңуб әйдүр: “Үмид дутам бән жәдябә,
фазлең берлә рузи ҢЫЙЛРЫЛ бу рәрабә,
ңаушдур җәннәт эчрә ул тәрабә,—
җәннәт эчрә бәңа ңуңыш ҢЫЙЛРЫЛ имди”. (Ссу.)
644 *. Андан фәсих дел берлә дәүә сүйләр,
дәүә ДЗРИ Иагңубдан хаҗәт деләр,
хәңыйңәт, Иарңубдан дора умар,—
ахирәт рахәтен деләр имди. (Ссу.)
644 3. Йарңуб нәби дәүә үчүн дора ңыйлды,
халиңдан иҗабәт ңабул улды,
уҗмах эчрә бер зариф тәхет улды,—
халиң ана ул кирамәт ңыйлды имди. (Ссу.)
6444. Андан әйдүр ул рәрәб Исраилә:
“Йалуарур рөрбәт үчүн ул җәлилә,
ңутулсә ңазрудан, нәҗат ана дилә,—
йа Исраил, ДОРЭ ңыйлсац ула имди1” (Ссу.)
645. Иарңуб сәүчи әл ңалдырди, ДОРЗ ңылди,
дорасы ул хаң ңашында мәңбуль улди,
Җәбраил һәм Иусефә мәглүм ңылди,—
Иусефә хуш бәшарәт кэтүрүр имди.
646. Әйдүр аңа: “Аңлагыйл, әйа сиддиң,
сәңа атаң догасы ирди тәхңыйң,
халиң сәңа фәүзе-нәҗат вирде байың,—
шиддәт-ләрдән рахәтә чыңдың имди”.
ФАСЛ: ИУСЕФНЕҢ ЗИНДАНДЭН
647. Ун ики йыл зиндандә Иусеф чалди,
бәс. Иарңубең дораси аңа ирди
(бондан ундан аны йад ңылдың иди),—
ул МӘРНӘДӘН фәүзе-нәжат табды ийди.
648. һәнандәи Җәбранл кэлди тәгҗил,
вирүб йиде Иусефә ңадир җәлил:
“Душдән иди бу рәнҗү сәңа, белгел,—
нәҗат даги һәм дешдән ула имди”.
649. Хөкме берлә тәңдир ңылди мәлик дәййан,
бер дүш күрди Мисър шаһе мәлик Рәйнан,
мөгәббирләр бу дүш эчрә ңалди хәйран,—
һич кем ирсә аңа тәэвил белмәз нмди.
650. Рәййан әйдүр: “Иите симез сырыр күрдем,
җөмлэсинен арңасинә бенәр ирдем,
бересендән бересинә кэчәр ирдүм,—
бу дүш эчрә гәҗаибә ңалдым имди.
651. Йәнә күрдүм йите сыгыр — йаулаң зәгиф,
йителәси ңаты зәгиф, улмыш нәхиф,
ачлыңдан улмышлар йаулаң нәхиф,—
ул симез сыгырларни йийәрләр имди!..
652. Иите сөнбел дагы бурдай берлә күрдүм,
йәнә йите сөнбел дагы ңорур күрдүм,
йәнә бурдайлари күкгә учдя, күрдем,—
үч баш бурдай йәнә йирдә ңалур имдиэ.
653. Мөгәббирләр боңа тәэвил ңылумазлар,
бу дөш ичрә анлар тәгбир белүмәзләр,
һич кем ирсә буның сер[р]нн аңламазлар,—
хәйран улуб, сәргәрдан ңалур имди.
654. Бәс, анларә мәлик бушыб д о р у р ирди,
филхаль анда саңый йүгрү хазир кэлди,
Иусефи ануб, анда баш ңалдырди,—
хәйран улуб, нидамәт тартар имди.
655. Саңыйнең бу хален мәлик күрди:
“Нишә мунчә үкенүрсән?” — дәйү сурди.
“Бу халь ичрә нә эндишә ңылдың, диди,
бу арада нә хикмәт вар, айрыл имди?”
656. Саңый әйдүр: “Ишетгил, [йа] шаһе-җиһан,
зиндан эчрә вар ирер бер рибри углан,
гилм-ү хикмәт рузи ңылмыш аңа сөбхан,—
бу дүшең тәрбирен ул белүр имди”.
657. Мәлик әйдүр: “Ул урланни нитә күрдең,
аның тәрбир белдүгин нәчүк белдең,
мөгәббирлек ңылдурин ңандә күрдең,—
тәҗрибәдин ани ңачан белдең имди?”
658. Саңый әйдүр: “Бән зинданә вардьш иди,
зиндан ичрә бер гәҗәб дүш күрдем иди,
тәрбирени ул увландан сурдым иди,—
аның ләфъзе бәңа ңутлу кэлди имди.
659. Раңле кямил, гилме тәмам, үзи рәрлү,
йүзе күрклү, холңы лятиф, һәзар дөрлү,
дине ислам, иши тагәт, биңзи нурлу,—
нәңаб суйса, йүзи балңыб дорыр имди”.
660. Мәлик әйдүр: “Зинданә ул нәчүк кермеш,
нә сөч ңылмыш, ушал углан нә эшләмеш?”
Саңый әйдүр: “Изеси ңаза вирмеш,—
ун ики йыл зиндан ичрә ңалмыш имди”.
661. Рәййан әйдүр саңыйә: “Йүгрү варрыл,
бән күрдегүм д ө ш тәрбирен аңа суррыл,
хезмәтинә айашң үзрә д о ргыл,—
һәм бәшарәт, фәүзе-нәҗат виргел имди”.
662. Саңый әйдүр: “Бу иш эчрә хәйран ңалдым,
аның үчүн ул урланә угатлу * улдым,
аны сезгә аңдырмагә ВӘРДӘ ңылдым,—
йиде йылдан соңра бу күн аңдым имди!”
663. Үгүтләди саңыйне Мәлик Рәййан:
“Аның изеси вар ирүр, ңадир сөбхан,
җөмлә ңаза кэлдегин белүр андан,—
һич ңайрурма, сәни мәгаф тутар имди”.
664. Ушал саңый зинданә хазир кэлди,
зиндан эчрә Иусефи күреб белди,
әдәб берлә кэлүб сәлям-хезмәт ңылди— -
утанубән йүзә йиңен тутар имди.
* К иему меж строк глосса: уйатлу,
665. Иусеф сиддиң саңыйә икрам ңылди,
әйдүр: “Бәңа бу ңазани тәңре вирди,
ЛӘРИН шәйтан бу арадә фәсад ңылди,—
утанмарыл, хата сәндән дәгүл иыди”.
666. Бәс, андан Иусефә саңый сурды:
“Мәлик Рәййан бер гәҗаиб дүшни күрди,
мөгәббирләр хатерендән чыңыб варды —
йаулаң бушар, һич кем ирсә белмәз имди>.
666'. Иусеф улдәм саңыйә җәуаб вирди,
Реййан дүши тәэвилен әйтүр ирди,
саңый тәрҗил Рәййанә кирү варди,—
хезмәтинә бу әхуали сөйләр имди. (Ссу.)
666 *. Мәлик Рәййан муни иштеб һәм сәүенди,
Й
пуң СЭРӘТ саңыйә әмер ңыйлди,
усефнен тапурыйнә хазир кэлди,—
Рәййан дүшен тәэвилен сурар имди. (Ссу)
666 3 Саңый Йусеф хәзротинә әл ңушурди,
хезмәтинә айагын үзрә дурди,
мәлик Рәййан душени Йусеф йурди —
би-тәәммөл тәэвилени әйтүр имдн. (Ссу.)
667. Иусеф әйдүр: “Йиде йыл учыз ула,
әлуан дөрлү НИРМӘТ илә раләм дула,
андан соңра ңызлың ула, муңлу ула,—
йиде йыл РӘЗИМ дарлың ула имди.
668. Андан соңра рәхман рәхим ңылдачидур,
мәхлуң үзрә шадлың-рахәт кэлдәчидер,
дөрлү НИРМӘТ арзан-лыңлар улдачидер,—
дөрлү НИЕМӘТ күндин күнә артар имди”.
669. Мәлик Рәййан хезмәтинә кирү кэлди,
ушбу хали саңый анда бәйан ңылди,
Иусефә хәмдү-сәна тәлим ңыйлди,—
саңый сүзләр, мәлик аны дыңлар имди.
670. Саңыйә әйдүр Рәййан: “Кирү варрыл,
Иусефи ул мәхбүс-лекдэн сән чыңаррыл,
ашр ХӘЛРӘТ кийүргел, алыб кэлгел,—
зиндан аңа рәуа дәгүл”,— дәйүр имди.
671. “Ул кемсәнә бу сифатлу фазил ула,
рилм-ү-хикмәт үзәренә кямил ула,
дине дөрест, биңзе нурлу, раңил ула,—
аңа ЕИЗЗӘТ [вә] ихтирам лязем имди.
672. Бән аңа арыр ХӘЛРӘТ кидерәлүм,
мәратиб-ләр атына бендерәлүм,
ңамуларрә аның фазлен белдерәлүм,—
Еаләм эчрә хас-ел-хас улсун имди”.
673. Саңый ТӘРҖИЛ Иусефә кәнә варди,
сәлям вирүб, тәрзим илә элен үбди:
“Рәм-россәдән имде айру ҢЗЛРЫЛ, диди,
рух-у рахәт мөждәләр-в ә н”,— дәйүр имди.
674. Иусеф әйдүр саңыйә: “Кирү варрыл,
элен кисән гәурәт-ләри җөмлә диргел,
бу ишә сән йаулаң, мәхкәм бәҗәд улгыл,—
мәлик Рәййан нитә-лекин белсүн имди”.
675. Саңый кэлди, Рәййан-гә хәбәр Бирди,
мәлик Рәййан бу әңуали сәуаб күрди,
элен кисән кәурәт-ләри җөмлә дирдн,—
ул Зөләйхә анда хазир иде имди.
676. Мәлик әйдүр: “Мәглүм идең халеңези, (с
нә сәбәбдән кисденез бу әленези?”
Зөләйхә әйдүр: “Рәфу ңылгыл сөчүмези,—
Иусеф с ө ч-сез, ңаму сөч бездән имди”.
677. Мәлик Рәййан улуң СЗЕӘТ әмер ңылди,
Иусеф үчүн мөзәййән бер күшек ңылди,
дүшәкләри хәрир, зиба, атлас иди,—
бу сифат-лу сәрай бина ңылур имди.
677'. Шәһәр берлә зиндан-нең аралыги
түрт фәрсәң йул ирди йыраклыги,
бу ңәдәр йир иде бармаңлыри,—
зинданрачә мәлих ләшкәр дүзәр имди. (Ссу.)
678. Рәййан ләшкәр җәмег идүб атландырди,
кэлүб, зиндан уңында атдан йнди,
Иусефи чыңаруб, алуб кэлди,
ХӘЛРӘТ кңйүреб, җөмлә шадан улур имди.
679. Иусеф сиддиң зиндандән хәлас улди,
зиндан әһле арлашу мәхрүм ңалди,
бәс, анларә Иусеф сиддиң дора ңылди,—
догасыни тәңре мәңбуль идәр имди.
680. Зиндан әһлен теләр Иусеф халиңындан,
фазле берлә ңортарды ңадир дәййан,
азад ңылды зиндан әһлен мәлик Рәййан:
“Иусефә бар.ышладым!” — дәйүр имди.
681. Мисър әһле җөмлә-си ңаршу кэлди,
Иусефең йүзин күрүб ләззәт булди,
алтун-көмүш, йенҗү-мәрҗан нисар ңылди -
хас вә яамләр арзу ңылыб йүгрер имди.
681 '. Йусеф тәлим шөкер ңыйлди гофраненә,
шөкер-сипас тәлим ңыйлди сөбханенә,
андан сәлям вирди әүүәл Рәййаненә,—
йитмеш ики ЛӨРӘТ илә сүзләр имди. (Ссу.)
6812. Дурлү делчә Рәййани мәдех ңыйлур,
сүзин ишедән рәҗәбләр, хәйран ңалур,
йүзин күрән дөнйа нуры рахәт улур,—
ачлар туйар, сусамыш-лар ңанур имди. (Ссу.)
682. Рәййан күрдя Иусефен җәмалени,
гәҗәб-ләдн хәлңыни һәм хуш холңынн,
ана вирди мөлёкени һәм иалыни:
“Мелекемә сәндән буйрың улсун имди!”
682'. Мәүля вярдя Иусефә дәүләт, бәхет.
фазле берлә рузи цыйлды мөлек, тәхет,
мәлик Рәййан Иусефә бнкенде сәхет:
сМәмләкәт сэңа ланң-дур!”—дәйур нмди. (Сг0.)
683. Таҗ уранди, тәхтә агди Иусеф нәби,
утуз йәшәр йегет-ләрдән ирди гөмри,
биңзе нуры рәүшан ирди к ө нәш кеби,—
баңан һәргиз йүзендән дуймаз имди.
684. Раңле кямил, гнлем вә хикмәт кямил белүр,
меддәгн-ләр дзрүә берлән аңа кэлүр,
хас вә гамә гәдел-дөрест хөкем кылур,—
һич кемсә-гә җәүр-ү җәфа ңылмаз имди.
684'. Андан сурди Иусефә мәлик Рәййан:
“Нә мәгнәдән гнямен үкүш, изгү углан?”
Иусеф әйдүр: “Рәта ңыйлды ңадир сөбжая,—
бу Ьәднйәнн рузи ңыйлды”,—дәйур имдн. (Д.)
685. Мәлик Рәййан Иусефең хален белди,
Иусефи тәсдиң идүб, мөэмин улди,
ислам динен ңабул идүб, рәуа күрди,— (стр. 76
элен тутыб, мөэмин-мөхлис'улур имдн:
686. “Сәнен динең — тәхңыйң белдем — байың дорыр,
сәна рузи ңылган аны халиң дорыр,
падншаһлык бәндән сәна лаиң дорыр,—
аның әмрин барча ңабул дутың имди!”
686'. Һәмандәм Җәбранл хазир “алди.
цдан Иусефә сәлям ңыйлди.
Иусефә хуш бәшарәт мештәләди:
“Рәййан сәңа сәбәб дурур”,— дәйүр имди. (Бкн.)
686*. Яусеф нәби Җәбравлдәя муни белди,
халиңгә шекөр-мнннәт тәлим ңыйлди;
жәмалендән хершцде-маһ гаҗиз ңалди,—
эшләр үзрә хнлн тәдбир ңыйлур имди. (Ссу.)
687. Даругалың * үзрә хөкем ңылур ирди.
Бойурди, знрагәтни чуң икдерди,
ягенени сөнбеләд” ңуйар ирди,—
дагы анбар тулдурыб чуң ңуйар имди.
688. Мисър ичрә йиде йыл кицлек улди —
дөрлү әлуан нигьмәт илә галәм дулди.
Ул халь кэчди, йиде йыл дарлың улди,—
ңыйгурубән: “Иген икмәң!”— дәйүр имди.
землеяел
* Глосса на полях: даруголык — анбар башы вз зирагать зиишме, кем гоше
вз хэращ алур. Габдр. [Даруга — это вачальвнк жнтвиц, ведающнй
и валогами. Габдр.]
689. Йиде йыл күкдән йашур һич йармади,
һәм дәхи йирдән нәбат һич үнмәди,
һәм дәхи асла йахшы йил исмәди,—
йаулак. ИС[С]ИР дарлың ңаршу кэлүр имди.
690. Рәзиз Иусеф ул шәһерә хәбәр вирди —
Мисър әһле җөмлә анда хазир кэлди,
алтун-көмүш виреб ашлың сатун алди,—
ңызил алтун тәңкә виреб алур имди.
691. Икенчи йыл ат-ңатрыни һәм вирдиләр,
үчүнчи йыл кялә-ңомашыни вирдиләр;
дүртенчи йыл мөлк-ү рәңарени вирдиләр,
бишенчи йыл урул-ңызин вирер имди.
692. Кәндүләри ңол улдилар алтынчи йыл,
һәм Иусефи сатан-лари, байык, белгел,
барча-си Иусефә улдилар ңол,—
ул шәһер әһле тәмами ңол улур имди.
693. Халиң аңа Җәбраили виреб йиде:
“Иа Иусеф, шөкр вә сипас ҢЫЛРЫЛ, диди,
Мисър әһле сәнең барча .колың улди,—
сәни сатан сәңа һәм ңол улди имди!”
694. Дарлык илә алты йыл тәмам улди,
анбарлардә ашлың-тәрам һич ңалмади,
Иусеф сәүчи бу халь үзә фикер ңылди:
“Иляһәна, мәдәд сәндән!” — дәйүр имди.
695. һәмандәм Җәбраил кэлди хазир
(вирүб йиде Иусефә мәлик ңадир),
әйдүр: “Бу гәз сурәтаңни ҢЫЛРЫЛ заһир,—
бәнүм сән ңодрәтеми күргел имди”.
696. Йугеф сиддиң әһле шәһрә хәбәр ңылди:
“Иртә ңаму мәйданә чыңың, диди,
бәнүм күреклү җәмалүм күрең,— диде,—
ачлыңдан күрән йүзин дуйар имди”.
697. Улу-кечи, хас вә РӘМ хазир кэлди,
Иусефең җәмаленә нәзар салди,
йимәк-эчмәк ңайруси җөмлә ңалди,—
баңан һәргиз җәмаленә дуймаз имди.
698. Айда бер гәз Иусеф сиддиң чыңар иди,
күреклү йүздән пәрдә[се]ни суйар иди,
улу-кечи, бай-йухсул баңар ирди,—
берәр айра тигрү ТӘР.ЗМ -йимәз имди.
ФАСЛ: КЫЙССӘИ ВӘЗИРЕ ЙУСЕФ
699. Пәйке-хәзрәт Җәбраил кэлди хазир
(вирүб йиде йусефә мәлик ңадир):
“Иа Иусеф, җәлил әмре буйлә дорыр —
иртә хәшәм берлә сәйран ңылгыл имди.
700. Хәңыйңәтдә гөман-сез байың белгел:
һәр кешигә сатащсән — алыб кэлгел,
аны алыб, кәндүзеңә вәзир ҢЫЛРЫЛ,—
халиң әмре буйлә дорыр, белгел имди!”
701. Иусефең бер тази аты улур иди,
ул тази-нең кадәте шуйлә иди:
ңачан кем ийәрләнсә, кешнәр иди,—
Мисър әһле җөмлә аны иштүр имди.
702. Рәзиз Йусеф айда бер гәз чыңар иди —
тази кешнәб, җөмлә ләшкәр кэлүр иди.
Бойурди ңолларинә, ийәрлә[т]ди,—
тази кешнәб, улдәм ләшкәр кэлүр имди.
702'. йусеф улдәм ңолларинә әмер ңыйлди,
ул тази ийәрләнди, хазир (килди,
тази кешнәб, шаһ бенәсец заһир ңыйлди,—
барча ләшкәр улдәм ТӘРҖИЛ кэлүр имди. (Ссу.)
702*. Улу-кечи, хас [вә] гам хазир кэлди,
бикләр, ханлар —җөмлә шаһә хезмәт ңылди,
падишаһе Мәрриб сәүчи хазир кэлди,—
шаһ-лә тәмашайә чыңар имди. (Б.)
703. Ики йүз бең эр ашар саг йанындан,
ики йүз бең эр ашар сул йанындан,
ики йүз бең эр ашар һәм уңындан,—
һәм ардындан ики йүз бең ашар имди.
703'. Алтун-көмүш, йәшел галәм күтәрдиләр,
артундан йүз бен кеши хәрир дутар,
ики йүз бен чүрәсендә ңылыч дутар,—
бу һәйбәт берлә сәйранә чыңар имди. (Ссу.)
704. Солтанәт күрән-ләр даңлашурлар, (стр
ңамулари, хас вә гам, сүзләшүрләр,
һәйбәтендән душманлари тетрәшүрләр,—
васъфен ишедән җөмлә хәйран цалур имди.
705. Рәзиз Иусеф бу һәйбәтлә ашар иди,
бер нәриб-гә саташди, баңди-күрди,
ул рәриб[ең] дунлари иске иди,—
Иусеф әйтүр: “Бәңа лаиң дәгүл имди!
706. Бу күнги күн бән Мисър шаһе улсам,
халиңдан бу сифатлу дәүләт күрсәм,
кәнд-үзүмә бән бони вәзир ңылсам —
мәңа бу лаиң дәгүл!” — дәйүр имди.
707. Улуң сарәт Җәбраил хазир кэлди,
халиңдан Иусефә сәлям ңыйлди:
“Хатереңдән бу андищә чыңар, диди,
бу саңынч сәңа лаиң дәгүл имди!
708. Зөләйхә сәни фисың[ң]ә тартдугында,
аның кәйде сәнең үзә артдырында,
сән ңачыб, арт итәкең йыртдурында —
бу әхуали, йа Йусеф, сән аңрыл имди.
709. Ул заманда бер айлың углан иди,
сәнең хален бишикдән баңди-күрди.
һәм тануң-лың сәнең үчүн нитә вирди,—
нә МӘРНӘДӘН 'сәңа лаиң дәгүл имди?!”
710. Йусеф сәүчи бу әхуали бәйан белди,
алыб кэлеб, аныр ХӘЛРӘТ тун кийүрди,
бикенде, кәнд-үзинә вәзир ңылди,—
һәмандәм мөэмин-мөхлис улур имди.
ФАСЛ: ЗӨЛӘЙХӘНЕ НИКЯХ ҢЫЛМАҢ
711. Иусеф сәүчи урлан икән бер дүш күрди
(нитә кем, йуңарыдә әйтдек иди),
бәрдазан госсә-рәмне тәлим күрди —
тәлим дөрлү шиддәт-ләр дартди имди.
712. Андан соңра җәлилдән рахәт ирди,
Җәбраил йэтүшүбән хәбәр вирди:
“Иа Иусеф, бу шиддәт-ләр нәчүн улди? —
Җәлил сәңа ИРЛЯМ ңылур, белгел имди!
713. һич кемсәгә шәфагәтең дүндермәгил,
мәҗрухләри дар ңойуйә индермәгил,
бөһтан берлә бәля утын йандырмагил,—
мәхбүс-ләрә миһербан-лың ҢЫЛРЫЛ имди.
713'. Шиддәт кэтди, мәүля сәна рахәт вирди,
йаулаң улу хөрмәт һәм ул вирди,
падишаһлың ңыйласын күргил, диди,
әманәт: нәһи эшдән саңлан имди!” (Ссу.)
714. Ушалдәм шиддәт кэтди, рахәт йэтди,
Мисър эчрә Иусеф улу мәлик улди,
изеси улу мәләкәт рузи ңылди,—
тәмам ишне ихсан илә ишләр имди.
715. һәрдәм ай-ның йаңы-си улдугындә,
ләшкәр дирлеб жөмлә хазир кэлдегендә,
Йусеф тази бенүб сәйран ҢЫЛДЫРЫНДӘ —
сикез йүз бең ләшкәр берлә чыңар имди.
715'. Фазле берлә халик, аны цыйлды барлу,
хөкме рәуан, раңле тәмам, үзи гарлү,
дине бөтүн, гилме тәмам, йүзи нурлу,—
йүзүн күрән җанен тәслим ңыйлур имди. (Д„ Ссу.)
716. Зөләйхә зәриф улди, күзи күрмәз,
тәгам-либас алмагә әли ирмәз,
ңарый улди, Иусеф ани һәргиз белмәз,—
Йусефи һич унутмаз, ңу[й]маз имди.
717. Иусефең йулы үзрә моңим улди,
рөмрен анда кэчүрмәгә нийәт ңылди,
кичә"-күндез шул мәңамдә сабит улди,—
рашиңлыңдин йаулаң рәнҗү тартар имди.
718. Мөдам ай-ньщ йаңаси улдыгынчә,
тази кешнәб, ләшкәр дир[е]леб кэлдегенчә,
РӘЗИЗ Иусеф бенеб сәйран ҢЫЛДЫР.ЫНЧӘ —
ул Зөләйхә йулда фөрйад-ңылур имди.
719. Бу хальдә Зөләйхани Иусеф белмәз,
аның үчүн Иусеф аңа йаңын кэлмәз,
аның үни ңулагыйнә ишетүлмәз,—
зарбе-нәңңар, боргу үкүш чал[ы]нур имди.
720. Зөләйхә мәхзүн улуб кирү дүнәр,
хәсрәт уды күйдерер, бәррен үртәр,
-гәрчә мәхрүм улурсә, висаль умар,—
рәля-д-дәуам өмидени кэсмәз имди.
721. Зөләйхә тәлим күн-лэр буйлә ңалди,
бу халь эчрә сәргәрдан, гаҗиз улди,
тапу ндән санәмендән йүз дүндүрди:
“Бәнүм халүм күрмәзсән!” — дәйүр имди.
722. “Рәзиз ирдем — тул, рәриб, гаҗиз ңалдым,
Иусеф гишңы күйдерде, зәлил улдым,
әхуалүм бу күнгәчә заһир ңылдым,— (стр. 80)
сәндән мәдәд йук имеш, белдем имди.
723. Мисър эчрә улу хатун улур идүм,
адәм-ләргә сәрвәрлекни ңылур ирдүм,
андан бирү сәни мәгбуд билүр ирдүм,—
һич сәбәбдән рахәтең дигмәз имди!..
724. Иусеф сиддиң бәнүм ңолум улур иди,
робудийәт самәдинә ңылур ирди,
мөдам самәд әмрилә йүрер ирди,—
самәд аңа ул_у м ө лек вирди имди”.
725. Зөләйхә санәмгә гөман ңылди,
санәмдән йүз дүндерди, мөэмин улди,
санәмени сындырди, һәляк ңылди,—
чыңарубән әҗзаләрин сатар имди.
726. Бәрдәзан йаңы ай йәнә дурди,
Иусеф атга атлануб хазир чыңди,
Зөләйхә чагырубән фөрйад ңыйлди:
“йа йусеф, бәңа баңгыл!” — дәйүр имди.
727. Бәс, самәд Зөләйхәйә мәдәд ңылди,
аның үнин Йусефә ишетдерди,
үнен иш[е]дүб, Зөләйхани Йусеф күрди,—
күзи күрмәз, үрә доруб баңар имди.
728. Ушалдәм тази башын Иусеф дартди,
ңатынә кэлди, йәнә әхуаль сурди:
“Нә кеши сән, нә хаҗәтең вардыр? — диди.-
Әйт бәңа, рәуа ңылсам”,— дәйүр имди.
729. Зөләйхә әйдүр: “Ишет, йа шаһе-җиһан,
халүм зәгиф, күзем күрмәз, белгел бәйан,
Мисър и[йә]се РӘЗИЗ җефте Зөләйхәмән,—
бән ул хальдән бу халә дүшдем имди!
730. Бән — улмән, сәни сатун алдым иди,
җөмлә малум сәңа фида ңылдым иди,
сәнең дәрдең билә хәйран ңалдым иди,—
бу күн имде бу халә дүшдем имди.
731. Барчә кэтди әлемдән үкүш НИРМӘТ,
берси ңалмай суалди мал вә мөлкәт,
вәлякин һич суалмаз вишң-у хәсрәт,
•рәля-д-дәуам ришың уды үртәр имди.
732. Иңрар ңылдым, инандым бер җәббарә,
һәм инандым сән Иусеф пәйрәмбәрә,
һич гөманум ңалмади мөэминләрә,—
мөэмин улдым, хәңыйңәт”,— дәйүр имди.
733. Йусеф анда Зөләйхәне исеркәди,
шул халь үзрә арзу-Еишңын рәжәбләди,
шул сүзенә хәңыйңәт инанмади,—
имтихандин йәнә ңайтыб сурар имди:
734. “йа Зөләйхә, ңани сәнең җаһең, малың,
зиба буның, узун сачен, хуб җәмалең,
тулун ай тик балңыр ирде сәнең йүзең,—
сән ул хальдән бу әхуалә дөшдең имди?!”
735. Зөләйхә әйдүр: “Җәмалүм, малум вирдүм,
сәнең үчүн җөмлә-син фида ңылдым,
бәхетемдән, тәхетемдән кирү дүндүм,—
сәнең РИШҢЫҢ бәңа әсәр ңылди имди!”
736. Иусеф әйдүр: “Бәллү сән рашиң ирсәң,
РИШЫҢЛЫҢДӘ гәрчәк улуб, садиң ирсәң,
РИШЫҢ зарын, дәрвәсен ңылур ирсәң,
бу ДӘРВӘЙӘ бер борһан кэрәк имди”.
737. Зөләйхә әйдүр: “Имде сән йаңын кэлгел,
кәрәм әйләб, ңамчыңни бәңа виргел,
рашиң ирсәм, сән бәни бәллү белгел,
дәгүл ирсәм — бу дәрвам батил имди”.
738. Йусеф аңа ңамчьыни сону вирди,
бер “аһ!” үрде, Иусефә кирү вирди,
ңамчы-рә ут дуташыб йанар күрди,—
йанубән Йусеф элен күйдерер имди.
739. Ңамчы-ни б[ы]раңды Иусеф сиддиң,
Зөләйхә-нең РИШҢЫНИ белди тәхңыйң.,
һич гөмане ңалмади, дутди тәсдиң,—
гәҗәбләйү ат ринанын дүндерер имди.
740. Зөләйхә әйдүр: “Күрдеңмү, аңладыңму —
ңамчы-рә ут дуташдырин таңладыңму?
Ушал удың йандуринә дүзмәдеңмү? —
Ңырың йылдыр, ул уд бәни йаңар имди!”
740'. Иусеф нәби бу гибрәти гәҗәбләди.
Зөләйхәйә нәсихәт-ләр, үгүт вирди:
“Иа Зөләйхә, үмиддер-кем, ВӘРДӘ ирди —
Шиддәт кэчти, рахәт кэлди”,— дәйур имди. (Ссу.)
741. һәмандәм Җәбраил хазир кэлди,
хаң сәлямен Иусефә һәм тикүрди:
“Зөләйхәйә гәңд-ү “икях ңылсун, диди,
сән — падишаһ, ул — хатун улсун имди”.
742. Җәбраилдән йусеф сиддиң бони белди,
Зөләйхә-нең мәңаменә кирү варди,
бу әхуали мөждәләди, бәйан ңылди:
“Иа Зөләйхә, рахәт ирди”, дәйүр имди.
743. Боны ишдеб, Зөләйхә улди мәрмум:
“Ходавәндә, бәнүм халүм сәңа мәрлүм,
малумдән, җәмалүмдән ңалдым мәхрүм,-
үзем ңарый, ики күзем күрмәз имди.
744. Бәс, мәүлүмдән әмер-хөкем уйлә улса,
күзләрүм-нең нуры ңайра йәнә кэлсә,
җәмалүм һәм Йусефә лаиң улса,—
мәүлүмдән ринайәт умармен имди”.
745. Улуң СЗРӘТ Җәбраил хазир кэлди,
ңанадилә сыйфады, дора ңылди,
Зөләйхә-нең күзи күрди, йекет улди,—
биңзе нуры тулун ай тик балңыр имди.
746. Зөләйхәйә улдәм рәңд-ү никях ңылди,
йусеф улдәм йаулаң улу ДӘРВӘТ ңылди,
улу бәкләр үндәлүб, хазир кэлди,—
йаулаң улу бәшарәт-ләр улур имди.
747. Андан соңра ул икесе хәлвәт улди,
йусеф сәүчи Зөләйхә-не бикер булди,
Зөләйхә-нең элен тутыб әхуаль сурди:
“Бу дәмгәчә нитә бикер ңалдың имди?”
748. Зөләйхә Иусефә хуб җәуаб вирди:
“Халиң бәни сәнең үчүн саңлар иди,
бәңа биңзәр бер див ңызи кэлүр иди,—
Ңыйтфир аны мәңа сануб ңучар имди”.
749. Иусеф әйдүр: “Аңармусән ушал күнни,
батил ишкә үндәр идең анда бәни,
мәраз-аллаһ, ңылсаң идек безләр ани,
бу морадә йитмәз идек, байың имди”.
750. Ул Зөләйхә әйдер: “Әйа, сиддиң нәби,
урма бәнүм йүземә ул рәйбемни,
фазле берлә саңлади җәббар РӘНИ
сәни, бәни ул фетнәдән!” — дәйүр имди.
751. “Тулун ЗЙРӘ биңзәр ирде биңзең нәңше,
сөйләр ирсәң, дыңламагә сүзең йахшы,
халиң сәңа рәта ңылмыш ушбу нәңше,—
сәни күреб, кем-нең сабъры ңалур имди?!”
751'. Зөләйхә әйдүр: “Миннәт — ана, сәни рузи ңыйлди,
хаҗәтем-морадем бу күн, хасил улди,
җәмалем[и], дәүләтем[и] кирү вирди,—
шөкер-миннәт ул мәүляйә ңыйлам имди!” (Ссу.)
752. Андан соңра хаңдан тәңдир уйлә кэлди,
ул ики-нең баңый гөмре буйлә улди:
ун ики урул хода рузи ңылди,—
улусынә Мөсалим дирләр имди.
ФАСЛ: ЙАРҢУБ УРЛАНЛАРИ МИСЪРӘ
ВАРМАҢИ
753. Кәнран иле йаулаң ңати ңызлың * улди,
Иарңуб сәүчи урлан-ларә һәм бойурди,
әйдүр: “Безгә дарлың йаулаң әсәр ңылди,—
ашлың алу Мисърә варың”,— дәйүр имди.
754. “Илемездә безем хәйер һич ңалмади,
йиремездә игенләри һич уңмади,
ушбу дарлың муңлатды, хуш кэлмәди,—
йа ур.лан-лар, Мисърә варың!” — дәйүр имди;
755. “Ашлың улур ирмеш анда байың сатун,
падишаһе мөэмин ирмеш, дине бөтүн,
й ү ң илә сату ңылың, йуңдыр алтун,— ;
ул РӘЗИЗӘ бездән сәлям ңылың имди”.
756. Бу ун' ңәрдәш дәүә бенеб йула керди,
уныласи вармарә рәзем ңылди,
Ибне-Йәмин вармади, эүдә ңалди,—
Кәнр.андән Мисър сари варырлар имди.
756'. Иулда бер ан йярванә саташдилар,
асыл-нәсел бер-берииә сурашДилар,
Исмагид нәслендән ирмеш — бблешдиләр:
“Безләр Исхац нәсели-вез”,— дирләр имди. (Ссу.)
7562. Иарңуб сәүчи әхуалени анлар сурди:
“Ул мәхзүн Иусеф<ез нәйләр?”— диди,
Иәһүдә анларә җәуаб вирди:
“Иарңубең хале дишвар”,— дәйүр имди. (Ссу.)
7563. Бунлар дәхи анларә әхуаль сурдн,
Мисърдан кэләнләр җәуаб вирди,
ашлык бәһасе нитәлек, анлар [ә] сурди,—
алкышлашу Мисър таба варурлар имди. (Ссу.)
* К нему глосса: ачлык (голод).
757. Мәүля җәлил Җәбраилә һәм бойурди,
Иусефә ңәрдәшләриң мөждәләди *,
улдәм анлар һәмишә йулда иди,—
ун үч күндә Мисърә йитеб варырлар имди.
758. Рәзиз Иусеф Җәбраилдән хәбәр белди,
ңәрдәшләри кэлдегинә шад[е}ман улди,
изесинә хәмде-сәна тәлим ңылди,—
кэлдекләрин йаулаң рәуа күрәр имди.
758'. Ңачан кем ңәрдәшләри кэлди ирсә,
Җәбраил кэлүб хәбәр[и] вирди ирсә,
ңәрдәшләри йүзин Иусеф күрди ирсә,
угынубән тәхетендән дүшәр имди. (Бкн.)
7582. Бәрдазан Иусефен гаңле кэлди,
вәзирләри бу ишә хәйран ңалди,
әйдүрләр: “Шаһ, бу иш сәңа нәчүк улди,
гаңлең кидүб, би-худ улуб дүшдең имди?” (Бкн.)
758*. Иусеф улдәм вәзирә әхуаль сурды:
“Белүрмү сән, ңандан кэлүр шулар?”— диде.
Вәзир әйдүр: “Биш күндүр шунлар кэлди,
гәрибләрдүр анлар мунда”,— дәйүр имди. (Д.)
758 *. Иусеф .әйдүр: “Ул ирәнләр ңандан кэлүр,
сурдуңызму, анлар мунда ни эстэйүр?”
Вәзир әйдүр: “Ул ирәнләр гәба кийүр,—
ашлың эстәйү Кәнгандән кэлүр имди”. (Д.)
759. Бойурди, бер с"әйрай-ны ңылди хәлвәт,
аның үзрә хазир ңылди дөрлү НИЕМӘТ,
хазир ңылди ул ңәуемни шулуң сарәт,—
вәзир үзи анда тапу ңылур имди.
759'. Ул вәзир ул ирэнләри алыб кэлди,
дүрлү нигмэт, әлуан тәгам хазир ңыйлди,
уңларындә айагын үзрә дурди,—
тәуазиг-лың берлә хезмәт ңыйлур имди. (Ссу.)
7592. Ңачан анлар күрдиләр ул НИРМӘТИ,
вәзирдән булдилар ул хезмәти,
ул тәшриф, ул гиззәт, ул хөрмәти,—
җөмлә-ләри гәҗаибә ңалурлар имди. (Ссу.)
760. Бу әхуали тәлим дөрлү сүзләшдиләр: (стр. 84)
“Мәлик бездән мәгәр үкүш алтун деләр,
аның үчүн ул безләрә ихсан ңылур,—
алтуньыез йуңдугин белмәз имди”.
761. Шәмрун әйдүр: “Атамызи мәлик белүр,
аньщ үчүн безләрә бу хөрмәт ңылур,
Иагңуб рәсуль идегинә мөңир кэлүр,—
ул МӘРНӘДӘН безә РИЗЗӘТ ңылур имди”.
* К нему под строкой глосса: сөйүнчиләди (сообщил радостную весть).
761'. Андан Йәһүдә әйдүр: “Белен бәйан,
җөмлә-мез йуңсызлармыз ңамулардан,
гәзиз безим халемези белүр бәйан,—
ул сәбәбдән безә тәклиф ңыйлур имди”. (Ссу.)
762. Рауил әйдүр: “Ушбу шаһ радил дорыр,
безим зәриф халемезни күзи күрер,
исеркәбән безләрә ул ихсан ңылур,—
гадил кеши гәриб-нәуаз улур имди”.
762'. Иусеф ани ншетеб зари ңылди,
җөмләсени ңәрдәшләриң кәртү белди,
Иәһүдәни Шәмрундән айырмади,—
Җәбраил кэлүб ИРЛЯМ ңыйлур имди. (Сал.)
763. Андан йусеф бойурди Мөсалимә:
“Су ңуйгыл ул бәнүм хас мәшрәбемә,
илтгел аны ушал гәриб, РӘЗИЗ ңәумә,—
җөмлә-синә саңый-лың сән ҢЫЛРЫЛ имди.
763'. Су эчмакдә җөмлә-сенә хезмәт ңыйлгыл,
әманәт: гәмуләрицә хөрмәт ҢЫЙЛРЫЛ,
андан.мундан кэлдүкләрик мәрлүм белгел,—
сурарларсә, кем идүкен аймә имди!” (Ссу.)
764. Анлар үзрә Мөсалим хазир кэлди,
рәмуләри хезмәтендә хазир дорди,
уңларындә айарин үрә дорди,—
ңаршусендә мәшрәбә дутар имди.
764'. Һәр ңанңьки деләр исә, сону вирди,
мөтабәрәт кыйлмарә тәшркф күрди,
хезмәт цыйлыб мәшрәби кирү алур иди,—
бу сифатлу лөтф-ү ихсан ңыйлур имди. (Ссу.)
7642. “Гакле тәмам, дели фәсих, хуш, мөрәүүәтлү,
күңле мөшфиң, биңзе күрклү, йүзи үртлү,
кәмале раст, сүзи йаулаң датлу,—
җәмале Иусефә бинзәр!”—дирләр имди. (Ссу.)
765. Анлар сурар-әйдүр: “Йа, биңзең күреклү,
гәҗәб шәриф әдәблү сән, үзең рәрлү,
безә икрам әйләйүрсән һәзар дөрлү,—
кем сән, кемнең урыли сән?” — дирләр имди.
766. М&салим анларә җәуаб сөйләр:
“Мисър шаһе шуйлә әмер бәңа әйләр,
сезнең үчүн хатирендә РОССӘ-СИ вар,—
бәни сезгә хезмәтче ңылди имди.
766'. Мисър ша,һе сезләрни йаулаң сәүәр,
йүзенезни күрмөгә йаулаң ауар,
сезни күрмәгә хатирендә россәсе вар,—
бәни сезгә хезмәткярчи вирде имди. (Ссц.)
7662. Бән сезгә мөдам хезмәт к.ыйлдачи-вәй,
сез кидәнчә тәпуцыздә улдачи-вән,
сезни күрсәм, үкүш тәшриф улдачи-вән,—
висаленез бәңа рахәт улур имди”. (Ссу.)
7663. Мунлар күрди ул шаһнең ихсанени,
агырлаб, хөрмәт цыйлыб сәүгәнени,
һәр беринә бер үтмак вирдүгени,—
бу әш эчрә рәҗаибә ңалурлар имди. (Ссу.)
766*. “Бу мәлик йаулаң җумард”,— дидүшдиләр,
“Нирмәти чуң”,— дәйүбән сүзләшдиләр,
“Ашлың бәһаси нә?”—диб сүзләшдиләр,—
“Бер бочык ашлың ики йүз бең алтун имди!” (Ссу.)
767. Андан йусеф бизәде тәхт-ү бәхтин,
тәмами раст әйләде саз-у сахтин,
ңол-ңарауаш дузотде һәм ул ваңүин:
“Ңәнраниләр кэлсүн1” — дәйеб әйтүр имди.
768. Ул арада үч күн тәмам кэчл еш иди,
анлари йусеф тәмам белмеш иди,
җөмлә-синә ар атлас тун кииүрмеш иди, —
дүртенчи кун тапурыйнә варырлар имди.
769. Ңачан анлар сәрайр.ә керди ирсг>,
Иусефнең һәйбәтени күрди-ләр-сә,
, солтанәт, шәүкәтен[и] белдиләрсә,
унуласи аңа сәҗдә ңылур имди.
770. Йусеф әйдүр: “Ңалдырыңыз башыңези,
жәмер әйләң имде сезләр раңлеңея,
мәрлүм идең сезләр бәңа халеңези, —
нә хаҗәтә кэлдеңез, әйден имди?”
771. Бу ун ңәрдәш сәҗдәдән бэш ңалдырди,
җөмлә-ләри күзин ачыб, раңлин дирдн/
уналаси айаги үзә дорди, —
тәхет уңында ңурң[у]лу дорырлар имди.
772. Бонурды — анда көрси кэтүрдиләр,
дәстүр вирде — ун ңәр[ен]дәш утурдилар,
ңурңу, саңынч, андишә чуң йидиләр:
“Әльхаифә, әльхаифэ!” — дирләр имди.
773. йусеф баңды — .ордошләрин җөмлә белди,
җөмлә-сени айру-айру фәһем ңылди,
пәрдә ичрә пәнһанлыңдә зари цылди, —
анлар күрүб йусефи һич белмәз имди.
774, Йусеф әйдүр Г--
ңанкый илдэн '-
ӘүүӘЛ-йХИр, ССЭ
атаңыз кимаер?” — лайү с”/ряр
775. Анлар әйдүр: “Без КӘНРӘНДӘН кэләйүрмез,
дәдәмез Исхаң сәүчи, 'шәриф[ләр]мез,
хәңыйңәтдә безләр ун ики ңәрдәшмез,—
атамызә Иарңуб сәүчи дирләр имди.
776. Беримез кэлмәди, эүдә ңалди,
кечемезни ңорд йиди, күрклү иди,
атамыз ани йаулаң сәүәр ирди,—
ул хәсрәтдән ики күзи күрмәз имди”.
777. йусеф әйдүр: “йа шәрифләр, нә дәйүрсез,
сез әйтүрсез, атамызи нәби, дирсез,
беримезни артуңыраң сәүәр, дирсез,—
пәйрәмбәрә ул иш рәуа улмаз имди”.
778. Анлар әйдүр: “Әйа РӘЗИЗ, ишет бездән,
күрсә идең кечемезни сән бер күздән,
сәүәр ирдең һәм сән ани һәзар чәндан,—
сән күрмәдең, васъфен нитә ңылам имди?!
779. Безләр даги ани йаулаң сәүәр идүк,
күрмәсәүез күрмәкгә ауар идүк,
ул бер йалан дүш күрди, анда ирдек,— (стр. 6
атамыз игү йурды”,— дирләр имди.
780. Йусеф әйдүр: “Ул кечеңез нә дүш күрмеш,
һәм атаңыз ул дөши нитә йурмыш?”
Анлар әйдүр: “Ул дөши уйлә йурмыш —
Мисър э[йә]си уласән димеш имди!”
781. Йусеф әйдүр: “Ул дөш уйлә улмамыши,
йәнә ул дүш тәэвиле кэлмәмеши,
ул Мисърның падишаһе улмамыши,—
ул әхуальдән белүрмүсиз сезләр имди?”
782. Анлар әйдүр: “Имде ул уялан ңани,
хәңыйңәтдә ңорд йиде ул урланни,
уҗмах ичендә-дер, бәс, аның җани,—
бу дөнйадин интиңаль ңыйлды имди.
783. Әйа РӘЗИЗ, халемез[и] белгел тәхңыйң,
атамыз сәңа сәлям ңылди тәсдиң,
энҗүтди безләри ушбу дарлың,—
сездән ТӘРЗМ эстәйү кәлдек имди.
784. Мохтаҗ улуб кәлдек сезең тапуңезә,
аз бизарәт кэтүрдек ңапуңезә,
бу гәз үкүш ихсан кэрәк сездән безгә,—
ихсанеңез раләм ичрә мәшһүр имди!”
785. йусеф әйдүр: “Сүзеңез мәңбуль улсун,
сезләрдән бериңез мунда ңалсун,
икеләнчи кэлмәкеңез тәрҗил улсун,—
Ибне-Иәмин сезнең илә кэлсүн имди.
786. Әгәр сездән дурри-лың улур ирсә,
Ибне-Иәмин сезең илә кэлүр ирсә,
атаңыз ани йулдаш ңылур ирсә,—
һич бәһасез тәлим ашлың вирәм имди.
786'. Ашлың вирәм, дурлу НИРМӘТ буйлә вирәм,
җөмлә-незә агыр ХӘЛРӘТ бән кийурәм,
чуң нәснә сезләрә бәхшиш ңыйлам,—
атанызә һәдийә ирсаль ңыйлам имдн!” (Ссу.)
787. Ун ңәрендәш бу ңәуелә рази улди,
Шәмгун анда ңалмарә бойун вирди,
йүкләтди тәүәләрин, хазир ңыйлди,—
бизарәт-ләр йүк эчендә гизләр имди.
788. Бәс, күндерди анлари Йусеф сиддиң,
тәлим ихсан-икрам берлә тәуазиглың:
“Атаңызә бездән сәлям ңылың тәхңыйң,—
тәрҗил берлә кирү рәуаң кэлең имди!
788'. Хәңыйңәт, бән сези сәуәрвән, дир,
икеләйен күрмөгә ауар-вән, дир,
һәм кэлдүкеңези йаулаң хуш курәр-вән, дир,—
сези рәйан сәүәр-вән”,— дәйур имди (Ссу.)
789. Ңачан анлар Мисърдан чыңди ирсә, (с'
ңанңый мәнзил йул үзрә йитдиләр-сә,
һәр кешигә йулыңыб күрдиләрсә,—
арырлайуб, чуң мөхтәрәм дутар имди.
790. Анлар әйдүр: “Безләр һәрдәм кэлүр идек, '
бу йирләрдә, бу мәнзилдә ңунар идүк,
муның кеби ризз-ү хөрмәт булмаз идек,—
бу гәз 'мунда нә хикмәт вар?” — дирләр имди.
790'. Анлар йаныб Мисърдан кэлур иди,
йусеф исе анлар-илә кэлур иди,
артларундан Иблис-ләгин йитеб кэлди,—
Иусеф йсен айлардан “итәрүр имди. (Ссу.)
791. Анлар ңачан сәйер идеб эвә кэлди,
Иарңуб сәүчи күрүбән бер сәүенди,
арлар икән Йарңуб нәби бер гәз күлди,
йәнә дүнеб, бихуд улыб дүшәр имди.
791'. Урланлари Йарңубә курүшдиләр,
бу көлмәкнен, аслыни сурашдилар:
“Йа баба, нәдән күлдүк? — дидүшдиләр.—
Кәнә нәчүн бихуд улуб дүшдең имди?” (Ссу.)
791 2. йарңуб әйде: “Сүзенез датлу кэлди,
ул сәбәбдән мөфәррих улдум иди,
аранызда беренез иксүк улди,—
ул МӘРНӘДӘН бихуд улуб дүшдүм имди. (Ссу.)
7913. Мисър ийәсе ашлык. сезә нитә вирди,
белдүңеэмү, ңанңый милләт дутар иди?”
Анлар дурды, Йарңубә җәуаб вирди:
“Ул сезләрә мөрәуүәт ңылды имдн!” (Б.) ,
792. Әйделәр: “Мисър шаһе дур мөселман,
безләри ул арырлады, ңылди ихсан,
Ибне-Иәмин[не] теләди ул безләрдән,—
Шәмгун анда ңалди байың”,— дирләр имди.
793. Ишеткәч, фөрйад ңылди Иарңуб нәби:
“Нишә анда ңуйдыңыз ул Шәмрунни?
Ңачан вирәм бән сезә Ибне-йәминни? —
Бер алдануб, Йусеф-сез ңалдым имди!”
794. Урлан-лари йарңубә җәуаб вирди:
“Ул ЕӘЗИЗ сәни бездән үкүш сурди,
сәнең үчүн чуң аглады, зари ңылди,—
чуң-чуң сәлям ңылды сәңа!” — дирләр имди.
794'. Андан Иарңуб ул тәдбири рәуа күрди,
урланларин җөмлЭсен[и] антлашдурди,
бунларә Ибне-Иәбинне йәнә вирди,—
һәр береси ияамлың цыйлурлар имди. (Ссу)
7942. Андан соңра ачдилар чуал-ларин,
чуал эчрә булдилар мәтагларин,
инандурдилар анлар аталарин:
“һәза бизарәтна!”—дирләр имди (Ссу)
795. Иарңуб нәби анларә дәстүр вирди,
Ибне-Иэбин һәм дари буйлә варди,
ун ңәрендәш гәзем ңылди, йулә керди,—
кирү йәнә Мисър таба варырлар имди.
796. Иарңуб әйдүр: “Анда ңачан йитәрсеңез,
кәндеңези делдән-күздән һәм саңлаңез,
җөмләңез бер ңапудән кермәйәсез,—
икен-икен һәр ңапудән керең имди!”
797. Анлар керди икен-икен бер ңапуйә,
Ибне-Йәбин йалгыз ңалды бер ңапуйә,
һәр тарафдан баңубән һәр ңапуйә,—
йулдаш-сыз, мәхрүм ңалуб торур имди.
798. Шамдан йаңа ңапугә кэлди, дорди,
улуларә, кечи-ләрә әхуаль сурди,
һич кемсәнә аның телин белмәз иди,—
хәйран улуб, уйан-буйан гизәр имди.
799. һәмандәм хазир кэлди рух-ел-әмин,
тикүрди Иусефә хаң сәлямин,
әйдүр: “Кэлди ңәрдәшед Ибне-Иәбин,
мөждә-ләйү кэлдем сәңа!” — дәйүр имди.
800. “Әйа Иусеф, дуррыл, зариф тунлар кигел,
туның үзрә бер рәба палас кигел,
пәнһан улуб, бер дәүәйә бәҗәд бенгел,—
ңәрдәшең күрмәгә варрыл имди!
801. Шамдан йаңа ңапуда кэлеб дурыр,
кемни күрсә, хәбәр сурар һәм йалуарыр,
кемсә белмәз аның телин, рибри сөйләр,—
гаҗиз улуб, хәйран-лыңдан арлар имди”.
802. Улдәм Иусеф бу сифатлу хазир кэлди,
Шамдан йаңа ңапуда ани булди,
Ибне-Иәмин ул идекин белүмәди,—
йүзи үрт[е]лү андан хәбәр сурар имди. ч'
803. Иусеф әйдүр: “Әйа РӘЗИЗ, сән нә ирсән,
ңанңый илдән кэлүрсән, нә эстәрсән,
нә агларсән, нә ишең вар, нә деләрсән? —
Әхуалең бәңа ИРЛЯМ ҢЫЛРЫЛ имди!”
804. Җәуаб әйдүр: “Кәнрандән к э л үр идүм:
Мисър шаһе хезмәтинә варыр идүм,
бу шәһрә к е рдем ирсә, йул йаңылдым,—
Иарңуб углы Ибне-Иәбин мән*,— дәйүр имди.
804'. “Ун ңәрдәш кэлдук без бу шәһерә,
икен-икен кердиләр һәр ңапуйә,
бән ңәрдәшез, йалруз ңалдум бу ңапуйә,—
үзүм ңайрылу, куземдән йәш аңар, имди! (Ссу.)
804 2. Бәнем даги вар иди бер ңәрдәшем,
бер анадан турмыш иди [ул] сүддәшем,
ани аңыб аңар куземдән [бу] йәшем,—
мөтәхәййер би-ңәрар улдым имди”. (Ссу.)
805. Әйде: “Кемнең нәселе сән мөрәүүәт-лү,
висалеңдән күңлүм улди хуб-рахәтлү,
рибричә хуш Сүзләйүрсән фәсахәтлү,—
бу дели сән нитә белдең?” — дәйүр имди.
806. Иусеф әйдүр: “Кәнр.андә дормыш идүм,
бер ваңыт-дә ул мәңами күрмеш идем,
кечек-лекдә анда тәлим дормыш идем,—
бу тели бән үгрәндем”,—дәйүр имди.
807. Ибне-Иәбин әйдүр: “Әйа мөрәүүәт-дар,
сәнең йүзең күрмәкгә морадем бар,
бәңа хәсрәт әсәр ңылмыш, таңәтем тар,—
нәңаб суйсаң, җәмалең күрсәм имди?!”
808. Иусеф әйдер: “Шимди уйлә ңылмайамән, (стр
йүземдән бән нәңаби суймайамән,
бу халь эчрә әмереңчә улмайамән,—
бу иш эчрә сабър ҢЫЛРЫЛ”,— дәйүр имди.
809. Андан Иусеф аңа, бәс, үгүт вирди,
бер беләзек чыңарубән аңа вирди,
ул беләзек сафи ңызыл йаңут иди,—
ңыйммәте бең динаррә дигәр имди.
809 '. С и р ч ә санды ани әууәл Ибне-Иәбин,
белүмәди ани һич нә ңыйлайен.
Иусеф әйде: “Умызыңә кэч[ир]әрсән”,—
хөфийә берлә тәбәссем ңыйлур имди. • (Ссу.)
810. Иусеф Ибне-Иәбинә дәлил улди,
икеләси шәһәр ичрә буйлә керди,
Ибне-Иәбин ңәрдәшләриң җөмлә булди,—
гәзиз Иусеф сәрайенә варырлар имди.
811. йусеф әйдүр: “Имде бәңа дәстүр виргел,
ңәрдәшләрең ңашыйнә варыб доргыл,
сән даги шул сәрайә буйлә кергел,—
ңайгурмарыл, хәтерең хуш дутрыл имди”.
812. Ибне-Иәбин айрылмага рәуа күрмәз,
ңәрдәш-ләри ңатынә дәхи вармаэ,
әйдүр: “Сәндин айрылмага күңлүм вармаз,-
сәнең берлә рахәтем артар имди”.
813. Бони әйтүб, аглайуб зари ңылди,
әйдүр: “Сәнең сүзең бәңа датлу кэлди,
бәнүм миһрем сәндән йаңа галиб улди,—
сәндән айру кемсәнә хуш дәгүл имди.
814. Сәндән айру кемсә-яи күзим күрмәз,
сән-сез җанем фираңындә ңәрар ңылмаз.
бер сүзем вар, сөйләмәгә телем вармаэ,—
сурәтен хуш, Иусефә биңзәр имди!”
814'. Иусеф әйдүр: “Бән дәхи ңолвән, дир,
мәүлем вар, ачың хөкмен дутарвәк, дир,
аллаһ әмрин сындурмагә ңурңарвән, Дир,—
бойуруң берлә эшләмәк кэрәк имди. (Ссу.)
814г. Варгил ңәрдәшләрудә, буйлә улгыл,
мәгбунлыдан, мәхзунлыңдан айруң улгыл,
рәнҗең илә ңайгурмагил, шад[и] улгыл,—
җәрахәтең мәрһәме бән улам имди”. (Ссу.)
815. Ибне-Йэбин ңәрдәшләри эчрә кэлди,
кэлүбән җөмлә-сеиә күреш ңылди,
Ибне-Иәмин шад улдыгин җөмлә күрди:
“Нә мәгнәдән шадеман сән?” — дирләр имди.
816. “Шад вә хөррәм һәргиз сән улмаз идек,
Йусефи ңорд йийәли һич күлмәз идең,
дешең ачыб тәбәссем ңылмаз идең,—
бу күн буйлә шадеман сән?” — дирләр имди.
817. .Ибне-Йәмин анларә җәуаб вирди:
“Бән сезләрдән айрулуб ңалдым иди,
/ ушал йирдә бер дәүәле бәңа кэлди,— (стр. 90)
бәнүм илә Р и б ричә сүзләр имди.
817'. Нәңаб берлә үзи-нен йүзи өртелү,
рәрибләрә дуст үзи һәм мөрәүүәтлү,
деле фәсих, сүзе аның йаулаң датлу,—
ани ишедүб, рахәтем артар имди. (Ссу.)
818. Бәни сезгә ңаушыранчә ул кэтүрди,
бер беләзек ул бәңа барышлади,
ани күрүб, хатеримә шад[и] йарди,—
ңайгум-россәм суалди, кэтди имди”.
819. Йәһүдә әйдүр: “Ңани [аны] без күрәлүм,
ул беләзек нәчүк ирмеш, без беләлүм,
ңәдреН белуб, сәнең үчүн саңлайалум”,—
беләзекни Иәһүдәйә вирүр имди.
820. Әүүәл Йәһүдә алды ани: “Сирчә” *,— диди,
кәнд-үзинең әленә ура ңуйди,
Рауил э с т ә б Йәһүдәдин булумади,—
киру Ибне-йәбин үзә кэлүр имди.
821. ибне-йәмин, бәс, Рауилә сону вирди,
Рауил алуб, әленә ура ңуйди,
бу гәҗәбдүр: анда даги эгләнмәди —
кирү Ибне-йәбинә кэлүр имди.
822. Ңыйссә-дираз, ңәрдәш-ләри бер-бер алди,
ңамулари азмайыш ңылу вирди,
һич ңанңыси әлендә эгләнмәди,—
Йбне-Йәбин әленә кэлүр имди.
К чему глосса мгж строк: шишэ (стекло).
ФАСЛ: ЙУСЕФ СӘРАЙ БИНА ҢЫЛДЫрЫ
823. Фәрман ңылди: “Б ә н н а лэр хазир кэлсүн,
гәҗәб йүксәк, мәхкәм сәрай бина ңылсун,
ул сәрай-ның буйы ңырың аршун улсун,
һәм йүксәке ңырың аршун улсун имди.
824. Бизәсүн-ләр анда Иагңуб сурәтени,
һәм йәнә бизәсүнләр углан-лари,
углан-лари Йусефә нә ңылдугыни,—
җөмлә-сен анда мәктүб ңылсун имди.
825. Алдайубән атасындан алдыңларин,
дунын суйыб, дар ңойуйә салдыңларин,
үлдүрмәкгә хәңыйңәт ңәсд ңылдыңларин —
җөмлә-сени ул диварә йазсун имди!
826. һәм ңойудан чыңардыңдә кэлдекләрин,
ңолумез (диб, йалан сату ңылдыңларин, ”
йәнә сатуб, аз бәһа алдуң-ларин,
үч гәйбе вар дидекләрин йазмыш имди!”
827. Рәзиз Йусеф анда улу ДӘР вәт ңылди,
сәрай ичрә дөрлү нигмәт хазир ңылди,
ңунаң-ларә тәлим дөрлү ашлар ңуйди,—
ихван-ларин ңунаңлайу үндәр имди.
828. Ңәрдәшләри ул сәрайгә кэлүб керди,
Рауил баңды, ул йазуни анда күрди,
хөфийә берлә бер-беринә мәглүм ңылди:
“Безе"м батил гәмәлемез!” — дирләр имди.
829. “Атамыздән Йусефи без алдугымез,
атамызә гаси-җафи улдурымез,
һәр нә иш кем йусефә без ңылдырымез —
бә м ә л и к-нең сәрайенә йазмыш имди!”
830. Бу ун ңәрдәш ул йазуны анда күрди,
кәндүләри батил эшин гәҗәб-ләди,
нидамәт-дән эшләринә тәүбә ңылди,—
йимәк-эчмәк ңайруси кэтди имди.
830'. Унларннэ да ңуйдылар дүрлу НИРМӘТ,
анларә урради һәм чу россә-михнәт,
жөмлә-си аглашурлар ңати хәсрәт,—
һич кемсә бер лөцма тәгам йимәз имди. (Б.)
831. Рәзиз Иусеф тәрҗеманә әмер ңылди:
“Сургыл, анлар тәгам нитә йимәз, диди,
буйлә ңати ар.лашурлар, нә халь дигди?” —
Кэлүб анда, анларә сурар имди.
832. Анлар күреб, тәрҗеманә җәуаб вирди:
“Безем бер ңәрдәшемез улур иди,
аның күрке бу нәңешгә биңзәр иди,
, ани байың ңорд йиде...” диләр имди.
833. “Бони күрүб, хәсрәтемез йаңы улди,
йимәк-эчмәк арзуси җөмлә ңалди...”
Иусеф йәнә хәлвәт сәрай айруң ңылди,—
ңәрдәшләриң ул сәрайә үндәр имди.
834. Ун ңәрендәш ул сәрайрә кэлди-керди,
ул сәрайдә дөрлү тәгам хазир иди,
җөмлә-ләри тәгам йимәк арзу ңылди,—
Ибне-Иәбин тәам йимәз, аглар имди.
835. Иусеф әйдүр: “Нә мәгнәдән күзең йәшлү,
биңзең сары, ңайрулу, бәгрең башлу?
Нә РОССӘҢ вар, буның кеби ун ңәрдәшлү? —
Бәңа халең мәглүм итгел!” — дәйүр имди.
836. Ибне Иәбин әйтүр: “Бән кирү варсам, (стр.
дәстүр вирсәң, ул сәрайгә кирү кереәм,
һәмишә ул нәңешләрни күрә дурсам,—
ул сурәт Иусефемә биңзәр имди!”
837. Иусеф Ибне-Иәбинә дәстүр вирди,
Ибне-Иәбин ул сәрайяә кирү кэлди,
ул сурәти аңлады, баңды-күрди,— ч
аңа баңыб, хәсрәт илә анлар имди.
838. Иусеф әйдер Мөсалимә: “Үрә доргыл,
гәмуң илә ул сәрайдә буйлә улныл,
сурар ирсә, әхуалең бәйан ңылгыл,—
ул мәхзүнә кем идекең айгыл имди”.
839. Мөсалим ул сәрайгә керди ирсә,'
әл ңушыруб ңаршусындә дорди ирсә,,
Ибне-Иәбин Мөсалими күрди ирсә,—
аглар икән аңа әхуаль сурар имди
840. “К,айгуларн дундерэн висалең вар,
мәхзүн-ләри тындыран җәмалең вар,
Иусефә биңзәйүр хуш сурәтен вар,—
кем сән, кемнең угылы сән?” — дәйүр имди.
841. Ул Мөсалим җәуаб әйдүр бәллү-байың:
“Әйа гәму, ишет бәндән, белгел тәхңыйң,
бәнүм атам — Мисър шаһе йусеф сиддиң,
Мисър әһле җөмлә аның ңолы имди.
842. Мөкәррәм нәби ңылмыш аны җәлил,
атасы—йагңуб нәби һәм Исраил,
мөдам кэлүр ирмеш аңа һәм Җәбраил —
рисаләт, кәрамәт ңылмыш имди”.
843. Ибне-Йәбин, мони ишедеб, бер чагырди,
һәмандәм усы кидеб йирә дүшди,
ушбу хали Мөсалим -аңа сурди:
“Нишә буйлә бу халә дүшдең имди?”
844. Ибне-Иәбин Мөсалимә җәуаб вирди:
“Бәнем даги бер ңәрдәшем улур иди,
аның ады һәм дәхи Йусеф иди,—
ул мәгнәдән бихуд улыб дөшдем имди”.
845. Мөсалим дир- “Иа рәму, ки аңларыл,
бәнем ушбу сүземи ки дыцлагыл —
бән — ул йусеф у?ылы-мән, сәа аңларыл,
кем сәнең ңәрдәшең улур имди.
846. Ул дурур кем, дәүә бенүб сәңа кэлди,
Шамдан йаңа ңапурдә ул сәни булди,
ңордәшләриңә сәни ул ңаушырди,
ңызил йаңут беләзек ул вирди имди”.
847. Ибне-Йәбин бу әхуали бәйан белди,
раңле кидүб, бихуд улыб КРНӘ дүшди,
раңле кэлди, шадлыңдзн хөррә,м улди:
“Хәсрәтемә ңаушдым!” — дәйүр нмди.
847'. Мөсалим тэркләйү кирү кэлди,
бу әхуали атасинә хәбәр вирди,
йусеф аның кәлямен шәриф күрди:
“Хәсрәтемә бу күн ңаушдум!” — дәйүр имди. (Ссу)
848. Иусеф хәлвәт сәрай ичрә кэлди-керди,
нурлу йүздән нәңабен алды-ңуйди,
һәмандәм Ибне-Йәмин аны күрди,—
күрдекендән усы кид ү б дүшәр имди.
849. Андан соңра ракле башә кэлди исә,
икеси (ңаршу) * доруб күреш ңылди исә,
ул икеси бер-берени булди исә,—
зарилыңын фәрештә-ләр таңлар имди.
* В рук. УИм.: каршу написано и зачеркнуто.
850. Андан сонра ултурдилар булар хәлвәт,
халиңрә ңылди-лар чуң шөкер вә миннәт,
сүзләшүрләр халь-әхуаль, хәсрәт-рорбәт,—
'арлай-анлай Йусеф әхуаль сурар имди.
851. Атаси-ның әхуалендән әхбар сурди,
Ибне-Иәбин аңа бер-бер әйтүр иди:
“Арламаңдан ики күзи күрмәз улди,—
дар-ел-мәхзун мәңамендән чыңмаз имди.
852. “Иусеф” дисә, күзләрендән ңанлар аңар,
фирңәт уды-ның хәсрәти бәррен йаңар,
висалеңә өмид дутар, күрмәк умар,—
ңаушмаңдин өмидин кэсмәз имди.
853. Ул зәрифә ңәрдәшеңез йарлы Динә,
һич бер йаңы тун кимәди ул игненә,
пәйвәстә сәни сурар йул әһлинә,—
андан бирү арлар, һәргиз күлмәз имди”.
854. Йусеф әйдер: “Имде сән кирү варрыл,
ихван-ләрә ңушулрыл, буйлә улрыл,
анлар илә буйлә сән тәдбир ҢЫЛРЫЛ”,—
Ибне-Йәбин ңурңыр, кирү вармаэ имди.
855. Әйдүр: “Сәни бер аңсыздан йәуа ңылдым,
андан бирү хәсрәтилә мәхрүм ңалдым,
йитмеш йыллар йырлайубән бу күн булдым,-
җигәремни парә-парә ңылдың имди!”
855'. Андан Йусеф сурар, әйдүр: “Үйләндүңмү,
йа ңәрдәшем, УРЛЫҢ-К.ЫЗЫҢ улдыму,
урланларуңа адлар адладуцму,—
нишә дүрлү адлар ңуйдуң?”—[дәйүр] имди. (Ссу.)
8555. Ибне-Иәбин әйдүр: “Тәкре буйруңы улды,
ун ики урыл бәна рузи цыйлды,
һәр беринә бер дүрлү ад аталды,—
сәнен, ңайгуи үзрә нийәт ңыйлдум имди (Ссу.)
8553. Улу угылым адин Д и ң е з дидүм.
икенчи-сенен, адин К, у р т дидүм,
үчүнчү-сенең адин К, а й Р у дидүм,
түртенчи-сенен адин Ңан дидүм имди. (Ссу.)
855*. Диңезләр ңырагында күб агладум,
тарларда ңурт дутыб антлар вирдүм,
к.анлы күкләңеңи дутыб күб арладум,—
чуң к.айрулар эченә батдум имди. (Ссу.)
Я558. Бишенчи-сенең адин Гүр дидүм,
алтьшчи-сынын адин Д ә р д дидүм,
йитенчи-сенең адин Рар дидүм,
сикезенчи-сенә А р с л а н дидүм имди. (Ссу.)
855'. Гүрстан арасындә күб зари ңыйлдум,
дәрдләрдән дәрдләрчә чуң йүрүдим,
мәрарәләрдә сәни чуң арадим,—
арсланнар дутубән сур[ар]дум имди. (Ссу.)
8557. Туңызынчи-сының адин Ф ә р и д дидум,
унунчи-сының адин Р ә р и б дидүм,
ун беренчи-сенад адин К, а й Р у дидүм,
ун икенчи<енә Ңол дидүм имди. (Ссу.)
8558. Ңол-лари күрэчәк — хуш дутар идүм,
рәрибләри күрәйәчәк — аглар идүм,
ңайрулари күрәйәчәк — йыглар идүм,
һәм к,ол-ларә миһербан улдум имди”. (Ссу.)
855'. йусеф әйде: “Ул атлари нишә ңуйдуң,
ут атлари ңуймарә нэчүк рәуа күрдүң?!”
Ибне-Йәбин әйде: “Җөмләси — сәнең дәрдең,
сән сез анлар һич күземә күрүнмәз имди!” (Ссу.)
856. Иусеф әйде: “Сән һәргиз ңайгурмарыл,
варрыл, ңәрдәшләреңдән айрылмарыл,
мәнум берлә ңалурсән, щиксез белгел,—
сәнең үчүн бер тәдбир ңыйлам имди.
857. Бән сәнең йүкеңдә бер сак ңуйам,
сар булубән, бәс, сәни уррый дийәм,
ңәрдәшләреңдән сәни алуб ңалам,—
бәнүм илә буйлә улр.ыл”,— дәйүр имди.
858. Ибне-Йәбин ңәрдәшләриң кэлди-булди
(сәүенмәкдән биңзе нурлу улмыш иди);
анлар әйдүр: “Сәни кем хөррәм ңыйлди? —
Биңзең нуры д[у]лун ай-тик!” — дирләр имд
859. Андан йусеф нәңаб илә йүзин уртди,
ңәрдәшләриң икиләйен ңунаңлади,
кәндү әлин әлләринә тәгам вирди:
“Икен-икен ултурыңлар!” —дәйүр имди.
860. Икен-икен ңәрдәш-ләри элен сунди,
сунуб тәгам йимәкгә нийәт ңылди,
Ибяе-Йәбин ңәрдәш-сез мәхрүм ңалди,—
тәдам йимәй хәсрәтилә арлар имди.
861. Иусеф әйдүр: “АЕламагыл, йигел ашың,
имде ңуйгыл, агызмагыл күзең йәшең,
бән ула[йы]м имди сәнең бер ңәрдәшең,-
кэл, икимез буйлә тәгам йийәлүм имди!з
862. Ибне-Йәбин шадлың илә дура кэлди,
Иусеф аңа сар йанындә урын вирди,
икрам ңылыб, кэлдүгени тәшриф күрди,—
тәхет үзә буйлә тәгам йийәрләр имди,
863. ТӘРЗМ йиде, ңәрдәшләри — җөмлә туйди,
изесинә чуң шөкөрләр, миннәт ңылди.
Ибне-Йәбин илә кәнде тәгам йиди,—
икен-икен буйлә тәвам йийәрләр имди.
864. Тәгам йиде, ңызыл алтун сар кэтүрди,
җөмлә-синең дәүәсенә йүк кэтүрди,
Ибне-Иәбин йүкендә сар гизләди,—
ул ики-дән үзгә кемсә белмәз имди.
864'. Ул сар ңызил алтун улмыш иди,
гәүһәр, йаңут йазыг ңыйлмыш иди,
түрт йүз бең алтундан улмыш иди,—
бу ңәдәрлу бәһа-ңыйммәт тутар имди. (Д.)
865. Алкышлашу дога ңыйлыб дибрәдиләр,
варуб йулда бер мәнзилдә эгләндиләр,
бер аз ваңыт бу мәнзилдә дигләндиләр,—
арт-ларыядан Иусеф йитеб дутар имди.
866. Иусеф сәүчи арт-ларындан барыб йитди,
Иарңубең урланларин җөмлә дутди,
сав урырламыш-сез, дәйүб тәһдид итди:
“Иннәкөм-лә сариңунә!” —дәйүр имди.
867. Анлар әйдүр: “Валлаһи, без СЗР алмадың,
мәраз-аллаһ, уррыйлыңни без ңылмадың,
әүүәл-ахир, батил ишни һич ңылмадың...” —
Аңа баңмаз, Иусеф кирү дүндерер имди.
868. Дүндерүбән Мисърә кирү кэтүрдиләр,
чуал-ларин, йүкләрин һәб арадилар,
Ибне-Иәбин йүкендә сар булдилар,—
йүкләри-нең җөмләсен дүшерер имди.
869. Иусеф әйдүр: “Сез туз-этмәк белмәдеңез,
нә МӘРНӘДӘН бәңа 'хөрмәт ңылмадыңез,
дүрт йүз динарлың сашмни гизләдеңез?!” —
Ңати бушыб, үфкә берлә сүзләр имди.
870. Бони ишдеб, анлар йаулаң утандилар,
Иусеф сәүчи һәйбәтендән имәндиләр,
җөмлә-ләри бер-беринә дирнешдиләр,—
һич кемсәнә нә дийәсин белмәз имди.
871. Андин анлар Иусефә җәуаб вирди:
“Бу урлан-ның бер энеси йауыз иди,
улдәхи буның кеби уврый иди,—
бу икинен анасы Рахиль имди”.
871 '. Иусефнең угрылыги һәм ул ирди:
тыйфел иркән, дайә гәйбен сүйләр иди,
Иусефи ул [дайә] йаулаң сәүәр иди,—
түрт йәшинә дикен ңатындә дутар имди. (Ссу.)
8712. Атамез Йарңуб сәүчи Иусефи деләр,
ул дайә-гәммә кэлиб хәйлә әйләр:
биленә ңызыл алтун ычңыр барлар,—
Иусефи йарңубә вирүр имди. (Ссу.)
8713. Ики күндә дайә раммә хазир кэлди,
әйдур: “К,ызыл алтун ычңыр йәуа улди,
мәгәр ул ычңырни Йусеф алди?..”—
Атасы Исхаңдан ул ңалмыш имди. (Ссу.)
871 4. Йарңуб сәүчи аради — анда булди,
Иусефнең билендә имеш, бәйан белди,
Р1усефи раммәеинә тәслим ңыйлди:
“Даги ики ЙЫЛРӘ тикрү дурсун имди!” (Ссу.)
8715. Бер нәчә ривайәтдә уйлә имеш:
Иусеф ТӘРЗМ йийәр иркән, нан гизләмеш,
пәнһан йуңсызларә ани вирмеш,—
йусеф [и] урры дидукләри улдур имди. (Ссу.)
872. Андан сонра йусеф анларә җәуаб вирди:
“Әүүәл-ахир батил иш-ләр сездән! — диди.-
йарңуб нәби сездән тәлим хәсрәт күрди:
әлеңездән батил РӘМӘЛ чыңар имди!
873. Сез уласыз — атаңызи аглатдыңыз,
алдайубән кечек углин һәм алдыңыз,
.ңол дәйүбән, азад икән, сез сатдьщыз,—
хәрам бәһа йиде ңез сезләр имди!”
874. Улуң сагәт әмер ңылди йусеф сиддиң,
әйдүр: “Дутың сан алани сезләр байың,
шәрирәт хөкмен ңылам аңа тәхңыйң:
ики йыл зиндан ичрә йатсун имди!”
875. Андан бунлар Йусефә җәуаб вирди:
“Атамыз бу урлыни чуң сәүәр иди,
әманәт-дер безләрдә ул: “Саклаң! — диди.—
Бони ңуйыб, безләрдән дутрыл имди”.
876. Йусеф әйдүр: “Ул эши мән ңылмайамән,
РЗДИЛ икән, бән золем-лың ңылмайамән,
сөчлү ңуйыб, сөч-сезләрдән алмайамән,—
урры-ни дутың сезләр!” — дәйүр имди.
877. Бунлар дәрман ул[у]мади, мәхрүм ңалди,
ун ңәрендәш җөмлә бер йиргә кэлди,
бер мәңаме хәлвәтдә тәдбир ңылди:
“Кэлең, бер иш ңылалум!” — дирләр имди.
878. Йәһүдә әйдүр: “Хөфийә илә бән варайен,
һәйбәтилә анларә бән чарырайен,
Ибне-йәминне бән андан чыңарайен,—
сез җөмлә-ңез ңылыч дартыб дорың имди!
879. Ңачан үнүм ишет[те]ңез — хазир кэлбң,
ушбу шәһрең әһелени җөмлә ңырың,
Йәһүдәнең һәйбәтени заһир белең:
ул чарырса, ишедән һәляк улур имди!”
880. Йусеф анлар бушдыгин заһир белди,
кечи урлы Мамиләйә әмер ңылди,
йәһүдәне күстәрди: “Варрыл,— диди,—
арңасынн сыйпа аның!” — дәйүр имди.
881. Ул Мамилә дорубән тэркин варди,
пәнһан улуб, ңатындә бер аз турди,
аңламадин арңасындән әл кэчүрди,—
ул Иәһүдә һәргиз ани дуймаз имди.
882. Иәһудәнең гәдәте: гәр бушар улса,
бушубән ул чагырмарә нийәт ңылса,
берәү кэлеб арңасин сыйпар улса,
һәман дәмдә үфкәси сулар имди.
883. Ул күн тәмам, ңушлың ваңты дәхи улды,
Иәһүдә һәргиз бушуб чар.ырмады,
ңәрдәшләри адың үнин ишетмәде,—
кэлүб, әхуаль нитә-лекин сурар имди.
884. Анлар әйдүр: “Нә МӘРНӘДӘН чарырмадың,
һәйбәтилә шәһәр әһлен сән ңырмадың,
сүземезни йиренә кэлтүрмәден,—
бу арада нә МӘРНӘ вар?” — дирләр имди.
885. Иәһүдә әйдер: “Әхуалем уйлә улди,
байың, бәнүм ңатымә бер урлан кэлди,
рафил икән йаррынымдән әл кэчирди,—
андан соңра һәйбәтүм кэтди имди”.
886. Анлар, ишдүб бу әхуали, рәҗәб-ләшди,
әйдүрләр: “Бу әхуаль-ләр нитә дүшди,
Исраилдән мунда кемсә варму?” — диди.-
Ңамулари гәҗаибә ңалур имди.
887. Ңыйгырди анларә Иусеф сиддиң;
әйдүр: “Хаин улурсыз сезләр тәхңыйң,
сезләриң тәдбиреңез белдем байың,—
тәһдид берлә ңурңутырсыз сезләр имди”.
887'. Йусеф әйде: Дирнәшдүңүз бу шәһрә кермәгә,
ңәсдеңез вар бу гәз чаырмагә,
тәдбир ңыйлурсыз бу шәһр эһлен ңырмарә,—
батил саңынч саңынурсыз сезләр имди”. (Ссу.)
888. Иусеф әйдүр: “Ики нәүбәт килдеңез сез,
сезләр бәндән тәлим тимар булдыңыз сез,
һәм туз-этмәк безим эүдә йидеңез сез,—
“Иарңуб нәби ушлы-мез!” дирсез имди”.
888'. йусеф бушыб, үфкә берлә тәхдән йнди,
һәйбәт берлә тәхте-сәрай[ә] бер гәз баңди,
[улдәм] сәрай дибрәнди, һәйбәт дүшди,—
мәхкәм дерәкләри [ауар] дүшәр имди. (Д.)
889. Әйдүр: “Сезең атаңызи арырладым,
йухсә бән сези буйлә ңу[й]маз идем,
җөмлә-ңези гәзб берлә үлдерер идем!” —
Бу һәйбәтни күреб анлар ңурңар имди.
890. Андан анлар Иусефә чуң йалуарди,
гаңибәт анларә һәм дәстүр вирди,
Иәһүдәдин айруң-лари йула керди,—
Ибне-йәбин уйлә бергә ңалур имди.
891. Тәгҗил берлә ңатарлашуб анлар кэлди,
бу әхуали Йагңубә заһир ңылди:
“Ибне-йәбин әхуале дишвар улди,
Иәһүдәмез аның илә ңалды имди”.
892. Иагңуб сәүчи бу әхуали белди бәйан, >
рәм-р.оссәсе артың улди һәзар чәндан:
“Ибне-йәбин угрый-лың ңылды[му] рәйан —
хәңыйңәтдә күрдеңезмү?” — дәйүр имди.
893. Урлан-лари Йарңубә җәуаб вирди: (с
“Ул падишаһ безгә тәлим ихсан ңылди,
ңызыл алтун (сар эүөндә йәуа ңылди,—
Ибне-Иәбин йүкендә булынур имди”.
894. Иарңуб әйдүр: “Бән тәңредән хуб умармен,
инша-аллаһ, Иусефеми бән күрәрмен,
үч ур.луми бер йирдә күрисәрмен...” —
Анлар әйдүр: “Аны нитә дир[ер]сән имди?!”
895. Иарңуб әйдүр: “Хаңдан уйлә тәүфиң кэлсә,
ңол алдинә ңаты дишвар эшләр кэлсә,
ңол, хөкменә рази улыб, сабър ңылса,
михнәт соңра рахәти һәм улур имди!
8951. К,оръән эчрә халиң уйлә йад ңыйлмыш:
“Ля-тэй әсу мин рәхмәтуллаһи!”—димеш,
ана инанмаранлар кяфир улмыш,—
рәхмәтендән] рахәт уммәк кэрәк имди”. (Ссу.)
8952. Кэлди бер гәз Исраилә ул Рәзраил,
зийарәт[ә] виребде ани мәүля-җәлил,
хәбәр сурди Гәзраилдән ул Исраил:
“Иусефем исәнмидүр?”— дәйүр имди. (Ссу.)
8953. Рәзраил әйдүр: “Йусефең исән дурур,
һәм аның ңандаяыри бәйан дурур,
мәлэкәт, дәүләт ийәси солтан дурур,—
бер тәрафда падишаһлың ңыйлур имди”. (Ссу.)
8954. йарңуб әйдүр: “Йа Рәзраил, бәллү виргел,
бән мохзүнә Йусефи сән белдүргел,
бәна мәдәд-гинайәт ңыйлу виргел!”
Рәзраил әйдүр: “Дәстүр йуңдур имди!” (Ссу.)
8955. Иагңуб әйдүр: “Аһ, дәстүр ңачан ула,
Иусефемдән бәңа дәстүр ңачан кэлә,
мәүля бәңа бу .гинайәт ңачан ңыйла?”—
Буни әйдүр, күзендән ңан агар имди. (Ссу.)
8956. “йа күңлүм шадлыги, күзүм нури,
йа бзррем парәси, нәфсем сури,
йа бәнем Ибне-Йәбинем, һәм өмме-л-ңури,
халиң сәни күрмөгә вирсә имди! (Ссу.)
8957. Ңурңар- в ә н: нәүбәт илә әҗәл ирә,
бән сезләрдән айру иркән фирңәт ирә,
ңаушмадан хәсрәт илә бән сезләрә!”—
Буни әйдүр, аглайуб дүшәр имди. (Ссу.)
895'. Урланлари әйдүр: “Имде арламагыйл,
хәсрәт илә җигәрүңи дагламагыйл,
ахирәтдә ңаушмагэ бил барлагыйл,—
дөнйадә үмидүн[и] кэсгел имди!” (Ссу.)
895 9. Иарцуб әйдүр: “[Ул] кәлачи димәң баңа,
бән үмидүм кэсмәзем андан йаңа,
бәна рахәт ңыйлурса, кяңес аңа,—
үмиддүр-кем, висаль рузи ңыйла имди. (Ссу.)
895 10. К,амур хальдә ул мөңтәдир, ңадир дурур,
хәсрәтләри хәсрәтинә ул ңушурур,
мәхзүнләри фәри? 'һәм ул (уң] ңыйлур,—
андан уман һәргиз нәүмиз улмаз имди>. (Ссу.)
895 ". Бу гәз хөзне шиддәт[ләр] битәр улды, (Д.)
Ибне-йәбин Иәһүдә илә андә ңалды.
Михрабдә сөҗүд эчрә зари ңыйлды:
“Ходавәндә, мәдәд сәндән!”—дәйүр имди. (Ссу.)
896. Әйдүр: “Ул иш әгәр уйлә улур исә,
Мисър эси аны мәхбүс ңылур исә,
Иәһүдә һәйбәтилә чагырур исә,
Шәмрун аның хисарләрин йыңар имди!”
897. Ул Шәмрун-нең ңуввәти шәйлә иди,
йүгрүб йитеб арслан-лари дутар иди,
гәүдә-сендән башин җөда идәр иди,—
җөмлә-сени парә-парә ңылур имди.
898. Урланлари әйдүр: “Уйлә ңыла идүк,
вәлякин бездән ани күчлу күрдүк,
нә-чарлыңдан без аца бойун вирдек,
һич зәфәр булумадың”,— дирләр имди.
899. Йарңуб нәби Динәйә әмер ңылди,
Динә, варыб, дәүәт-ңәләм алыб кэлди,
Шәмруни чарлады — хазир кэлди:
“Әйа Шәмрун, буйлә бети йазгыл имди!”
899 '. Әйдүр: “Иазрыл, йа Шәмрун, әүүәл — бисмиллаһ,
андә кэзин йазрыл — Исраилуллаһ,
ул Мисър РӘЗИЗИНӘ — сәлямуллаһ,
халем —зәриф, вактым — дишвар, белгел имди! (Ссу.)
8992. Иа РӘЗИЗ, ңабул ҢЫЙЛРЫЛ хәмде-сәна,
нәзар ңыйлгыл бу мәктүб әхуаленә,
безә үкүш тигмешдүр рәнеҗ-гәна,—
без ашнудан тәлим михнәт тартдуң имди. (Ссу.)
8993. Бәнем дәдәм — Ибраһим, мәгруф хәлил,
уда атды ани ул Нәмруд-җаһил,
уд эчендә саклады ани җәлил,—
хәлил үчүн уди бустан ңыйлды имди. (Ссу.)
899 4. Андан җәлил-әмер ңыйлды ул хәлилә:
“Иа хәлилем, МОТИР улгыл бән җәлилә,
хәңыйңәт, [зәбих] ҢЫЙЛРЫЛ урлың Исмарыйле,—
бәнем үчүн ани ңорбан ҢЫЙЛРЫЛ имди!” (Ссу.)
899*. Ул хәлилең угылы — бәнвән йарңуб,
бер угылум вар иде, йаулаң мәхбүб,
мәхрүм ңалдум, ул угылым й ә -у а ңыйл[у]б,—
хәсрәтемдәй йаулаң зәгиф улдум имди. (Ссу.)
8996. Рәля-д-дәуам аның хөзне бәгрем йаңар,
күзүм йаши ңана дүнеб, сув тик агар;
сАҺ” дисәм, нәфәсемдән түтүн чыңар,—
пустә йүрәгем[и] ңан алм|ыш имди. (Ссу,)
8997. Иитмеш йылдур “Иусеф” диб аглайурвәи,
фирңәтилә йүрәгем даглайурвон,
мәүля рәхмәтинә билем баглайурвән:
“Иусефем[и] сән кустәргел!”—дийәм имди. (Ссу.)
899*. Арламаңдан ики күзүм нуры кэтди,
садрем эчрә бәгер күйде, йүрәгем йанди,
Ибне-Иәбин ңатындә нә сөч ңыйлди,—
нә мәгнәдән ани мәхбүс ңыйлдуң, имди? (Ссу.)
900. Пәйрәмбәрләр кемсә малын алмаз улур,
мәшһүр улдыр, батил эши ңылмаз улур,
урлан-лари угри-лың ңылмаз улур,—
ул иш аңа төһмәт-дер, байың имди.
901. Б о “дан уңдан әйләдең тәлим ихсан,
ихсаныңыз арта дорсун, улмай нөңсан,
ул урланә гөмане-бәд ңылмарыл сән,—
ани кирү безгә ирсаль ҢЫЛРЫЛ имди.
902. Энҗүтмәгел бәни бу шиддәт ичрә,
мәгәр бу күн дога ңылам сәҗдә ичрә,
нәслең берлә ңалур-сән михнәт ичрә,—
иәзълүм-ләрең догасындән ңурңың имди!”
902'. Урланлари [ул] бетине кэтүрдиләр,
рәля әл-халь Мисър үзрә йэтүрдиләр,
ул РӘЗИЗ хезмәтинә ңушурдилар,—
йир үбүбән бетине сунарлар имди. (Д.)
903. Рәзиз Иусеф ул бети-не алды-күрди,
ачмаздан уң үбүб ани йүзә сүрди,
андан дүнеб, анларә җәуаб вирди:
“Нә МӘРНӘДӘН буйлә ңылдым, белең имди!
904. Ңанңый солтан, мәгәр кем радил ула,
салихләрең дәсте хати аңа кэлә,
әүүәл ани үбүб, йәнә йүзә силә,—
ул иш йаулаң мөстәҗаб улур имди”.
905. Ул бети-не уңуды Иусеф сиддиң,
әхуалең нитә-лекин белде тәхңыйң,
фирңәт уды бәгыринә йаңды байың,—
хөфийә берлә нәңаб ичрә аглар имди.
906. һәмандәм Җәбраил кэлди хазир,
ирсаль итде Иусефә мәлик ңадир:
“Иа Иусеф, җәуабнамә йазгыл сән, дир,
тиркен кирү Йарңубә күндер имди!”
907. Андан Иусеф йазды җәуаб Исраилә:
“Иа Исраил, бу сүз нитә җаиз ула?
Ңол даим шакир кэрәк ул җәлилә,—
хаң хөкменә бәндә рази кэрәк имди.
907 '. Иа Исраил, бу иш үзро йаңылмыш-сән,
мәүля шиддәт вирдекен йад ңыйлмыш-сән,
ахир' рахәт вирдүкен тәрк ңыйлмыш-сән,—
ңол хаң әмринә буй вирмәк кэрәк имди. (Бкн.)
9072. Ул хәлилә улуң бустан улдугыни,
Исмагилә ңучңар ңорбан кэлдүгени,
сәниң билә ун бер урул ңалдугын[и]
нитә буйлә йазмадуң сән?” — дәйүр имди. (Бкн.)
908. Урлан-лари ул бети-не кэлтүрделәр,
кэлтүрүбән Исраилә һәм сундылар,
җәуаб ишдеб, җөмлә тәхсин әйләделәр:
“Пәйрәмбәрләр сүзе бу сүз!”—дирләр имди.
909. Б о ндан соңра Иарңуб әйдер урланларрә:
“Тәрҗил кирү варың сезләр ул Мисъррә,
өмид уйлә дутарым ул рәффаргә,—
Ибне-Йәбин Иусеф илә буйлә имди!”
910. Бәс, анлар Мисърә йәнә кирү кэлди,
Иарңуб сәүчидән Иусефә сәлям ңылди:
“Падишаһ, халемез дишвар улди —
бези дут, Ибне-Иәбин-не ңуйгыл имди.
910'. Иа — бәниййә, изһәбу фәтәхәссәсу мин Иусефә”,— дәйүр
безә,
безләр йаулаң мохтаҗ улуб кэлдүк сезә,
ануң х ө з н е РӘМ ңуйды багримезә”.—
Бети уңуб, аны Йусеф белди' имди. (КБ.)
9102. Тәхетендән инде ул дәм Иусеф йирә,
ңәрдәшләри берлә ңыйлды мөназәрә,
бер бетү сону вирди һәм анларә:
“Бу бетине уңыңлар сезләр имди”. (Ссу.)
911. Иусеф сиддиң анларә бети вирди,
һәр ңанңыси баңди ирсә, уңыди-белди,
хөфийә берлә бер-беринә мәрлүм ңылди:
“Безим батил рәмәлемез”,— дирләр имди.
912. Иусеф әйдүр: “Бони һич уң[у]мазез, (стр. 100)
бу шәһер әһле бони һич аңламазез, ,
уңубән һич әхуалин сүйләмәзез,—
ушбу бети сезнең делчә йазмыш имди”.
913. Анлар әйдүр: “Безләр ДЗРИ белүмәзез,
уңыб сезә һич җәуаб вир[ү]мәзез,
бу бетидә датлу сүз булумазез,—
йаулаң дишвар бети-дер”,—дирләр имди.
914. Ул бетине байың анлар йазмыш иди,
Иусефи ңол дәйүбән сатмыш иди,
“Үч дөрлү рәйбе вардыр”, димеш иди,—
мөштәрийә бети-не вирмеш имди.
915. Ул хат Иусеф әленэ кермеш иди,
Иусеф ани йаулаң мәхкәм дутмыш иди,
сандуң эчрә арастә ңуймыш иди,—
гайәт мәхкәм ихтийатлә саңлар имди.
916. Иусеф әйдүр: “Бер ңол углан-ни сатмыш-сез,
ңолумезнең үч гәйбе һәм вар димеш-сез,
ул шарт илә бу бети-не сез йазмыш-сез!>—
Анлар мөнкир: “Без йазмадың!”—дирләр имди.
917. Иусеф әйдер: “Саг кэтүреб,' без уралум,
саг чыңыраб нә диерсә, без күрәлүм,
нә сүзләсә, без инаныб буй вирәлүм”.—
Анлар әйдүр: “Буйлә тәслим улдың имди”.
918. Бойурди—улдәм саги кэтүрдиләр,
ңызыл алтун мили берлә саг урдилар,
ңодрәт берлә сүзләди, һәб белдиләр,—
анларың нә ңылдыгын әйтүр имди.
919. Иусеф әйдүр: “Имде бауәр ңылдыңызму,
сар чыңыраб, нә дидекин белдеңезмү,
Иусефә нә ңылдыңыңыз аңдыңызму?” —
Нә-чар улуб, җөмлә иңрар ңылур имди.
920. “Сез ул-кем, Иусефи алдамыш-сез,
безим илә тәмашайә кэл, димеш-сез,
хәңыйңәт, улдермәкгә ңәсд ңылмыш-сез,—
әлеңездән Иәһүдә алмыш имди.
921. Сәүдек урлун Иагңубдан айырмыш-сез,
фирңәт утын бәгринә йандырмыш-сез,
кэлиб бәнем ңашымдә үйкүнүрсез * (стр. 101,
“Без — хасләрүз, шәрифләрүз!” — дирсез имди.
922. Сезнең берәр әлеңези кэси-сәрмен,
җөмләңезнен буйынындан аси-сәрмен,
барча-ңезни сәйасәтлә үлдерәрмен —
“Ма ФӘРӘЛТӨМ би-Иусефә”,— дәйүр имди.
922 '. Бойурды: “Күэләрнн баглан!— диде.—
Алтун йыгач бутаңына асын!)—диде.
Анлар чуң аглашды, россә йиде,—
җөмләләри Йусефә йалуарыр имди. (Ссу.)
923. Анлар әйдүр: “Безләрни азад ңылың,
атамез Исраилә хөрмәт ңыйлың,
Иарңуб йаулаң мәхзүн-дер, шәфңәт ңылың,—
арламаңдан ике күзи күрмәз имди.
924. Ул .мәхзүн беримизни йәуа ңылди,
арламаңдан ике күзи күрмәз улди...”—
Ани ишедеб, Иусеф һәм шәйлә күйди,
җөмлә-си-нең элен шишүб ңуйар имди.
* Үйкүнүрсез —к нему глосса: Ым гъэмез идәрсеэ. Габд. (Делаете знакн
и клевещете на других. Габд.)
925. Ани ишедеб, Иусефнең гаңле шашди,
дәүә бенди, йүзендән нәңаб ачди,
анларың җөмлә-си-нең күзин шишди,—
Иусефи күрүб, анлар йалуарыр имди:
926. “Иусефә нә йаулаң биңзәйүрсән!”
“Иусеф исәң, нитә йадлың әйләйүрсән?”
“Вә-аллаһи, сән хәңыйңәт Иусефмү-сән?”
“Вә иннәкә ләәнтә Иусефи?”—дирләр имди.
927. Андан РӘЗИЗ Иусеф әйдүр: “Белең байың,
бән ирермен ңәрдәшеңез Иусеф сиддиң,
уш бәни падишаһ ңылди халиң —
“Әна — Иусеф вә һәза — әхи!” — дәйүр имди.
928. Ани ишедеб, җөмлә-си йүзин дүшди,
танымаңдан җөмлә-си-нең раңле шашди,
Мисър әһле җөмлә-синә хәбәр дүшди,—
бу әхуалә рәҗаибә ңалурлар имди.
929. Иусеф әйдер: “Ңалдырыңыз башыңези,
бары.шладым ушал батил ишеңези,
ңайрумаңыз, мәраф ңылам имде сези,—
сөчүңези кэчүрдем бән”,— дәйүр имди.
930. Башларин ңалдырубән күрешдиләр,
йаулаң ңаты хәсрәтилә арлашдилар,
ңамулари улу үнин иңрәшдиләр,—
ани күреб, фәрештәләр аглар имди.
ФАСЛ: ЙУСЕФ КҮҢЛӘКЕНИ ЙАРҢУБӘ ЙИБӘРМӘКИ
931. Иусеф әйдүр: “Имде тәдбир уйлә ңылам,
күңләки атамызә виреб и й ә м,
ул мәхзун-не хөррәм ңылыб сәүендерәм,—
хатаңызи сезләр андан деләң имди”.
931 '. Нә әхуальдер, йүзек виреб изәмэз,
һәм андаруң дәст-ра элен тут[а]маз,
айруң нәснә вирмәгә рәуа күрмәз:
“Изһәбу бицамизи һәза”,— дәйүр имди. (Ссу.)
932. Ңойу эчрә Иусеф йалан ңалмыш иди,
Җәбраилә халиң әмер ңылмыш иди,
ул күңләки уҗмахдан алмыш иди,—
кэлтүрүбән Иусефә кийдерер имди.
932'. Аны кийде, цортылды йалан-лыцдан,
ул күңләке рәта-йде ул халиңдан,
дәрман улды түгәл сайрулыңдан,—
ул МӘРНӘДӘН Йарңубә йибәрүр имди. (Д.)
933. Анасы үлди, Иусеф тыйфел ңалди,
Иарңуб сәүчи бер ңарауаш сатун алды,
ңарауашни Иусефә дайә ңылди,—
кечек урлин айырубән сатар имди.
934. Зари ңылды, аглади ул ңарауаш,
күзендән йитмеш ңатрә д[ү]гүлди йәш,
дир: “Иляһи, халемни белүрсән хуш —
урланчыгым айырубән сатди имди!”
935. Халиң әйдер: “Мән бер хөкем бойурыр-мән,
1 аны ДЗРИ сәүдегендән а й у р у р - мән,
фирңәт уды бәрринә ңуйурыр-мән,—
•йитмеш йыл РӘ агладам тәмам имди!
936. Әүүәл сәнең урылыңни ңаушдырам,
андан соңра Иусефи һәм бән күстәрәм,
ңадирмен, ңачан ВӘРДӘ хиляф ңыйлам,—
бәнүм ВӘРДӘМ һәргиз хиля.ф улмаз имди!”
§37. Йусеф бер ңол сатун алды Бәшир адлу
(ушбу сүзи дыңламагә йаулаң датлу),
холңы йаулаң миһербан-лу һәм шәфңәтлү,—
дүгәл иши ихсан берлә ишләр имди.
938. Ул күңләки Йусеф улдәм аңа вирди,
дәхи бер бети йазды, әленә вирди,
Бәшир күңләки алыб йула керди,—
йусефдән йарңуб сари варыр имди.
939. Сәбах йиле халиңгә зари ңылди,
фазле берлә халиң аңа дәстүр вирди,
Бәширдән ун көн шуйлә борун кэлди,—
йусеф йесин Йарңубә кэлтүрер имди.
940. Искәдисә, халиңрә шөкер ңылди, (стр.
м ә х з у н-лыңдән йарңуб нәби хөррәм улди;
әйдүр: “Бәнем Йусефемнең йеси кэлди,—
сәбах йиле кэлтүрди”,— дәйүр имди,
941. “Аңрин искел, сәбах йнле, но үтәрсән,
сән, хәңыйңәт, Иусефемдән ис дутарсән,
җәрахәтем уңармагә сән йитәрсән,—
сән исәли, бән мөфәррәх улдым имди!
942 Тәхңыйң белдем мөждәчи сән, сәба йиле:
йусеф йеси экселмәз һич, сән исәле;
ани дуйдым, асудә булдым бәли,—
йусеф исе табармын”,— дәйүр имди.
943 йарңубдан бони ишдеб, таңлашдилар,
йаулаң йаман гәйебләшү сүзләшдиләр:
“Ңандадыр, ңани Йусеф?—дәйүшдиләр.—
Заляләтең ңәдимдер!”—дирләр имди.
944. Андан соңра ун күндәй Бәшир кэлди,
бер ңойуда бер рәурәт тун йуар иди,
ңуәт берлә кэлүб, Бәшир андан сурди:
“йарңуб эви ңандә?”—дәйүб сурар имди.
945. Рәурәт әйдер: “йарңуби нә сурарсән,
тиз йүрерсән, ңандан кэлдең, нә дәйүрсән,
мәгәр син Йарңубә мөждәләрсән? —
Хәңыйңәт сән мөждәчи-сән!”—дәйүр имди.
946. “Йагңуб нәби мине сатун алмыш иди,
Йусефә бәни дайә ңылмыш иди,
Бәшир адлу кечи урлум сатмыш иди,—
йитмеш йылдур хәсрәтени дартам имди.
947. Халиң бәңа шәйлә ВӘРДӘ ңылмыш иди:
“Сәни уңдан сәүендерәм”,— димеш иди,
уш йарңубең мөждәсе хазир кэлди,—
ңани бәнүм Бәширем?!”— дәйүр имди.
948. Бәшир әйдер: “Әйа ана, агламарыл,
хәсрәтеңлә йүрәгеңни дагламарыл,
хаң ВӘРДӘ-СИ йитмәде диб РӘМ йимәгил,—
хәңыйңәт, Бәшир урлың бән-вен имди!”
949. Ани ишедүб, гәүрәтең раңле -ш[а]шди,
йарлу рәурәт урынуб, йэрә дүшди,
раңле кэлди, урылинә һәм күрешди,— (стр. 10
икеси һәм зарлың идеб арлар имди.
950. Ңатарлашу ул икеси э в и г ә керди,
сәүенмәкдән ул рәурәтең усы кэтди,
Бәшир кэлди, күңләкни сону вирди,—
йүзинә силүб, күзи [улдәм] ач[ы]лур имди.
951. Күзин ачыб, Исраил ани күрди:
“Сән кем-сән?”—димәк илә аңа сүрди.
Бәшир әйдүр: “Ул-кем, бәни сатдың иди,
тыйфел икән анамдан айруб имди”.
952. Андан Иарңуб уңыды ул бети-не,
ңандалырин аңлады ул хәсрәтени,
Иусеф Мисърә падишаһ улдырыни,—
шөкер ңылыб, хаң-рә сөҗуд ңылур имди.
953. Андан Иусеф ңәрдәшләрә ХӘЛРӘТ вирди,
алтун-көмүш, ат-ңатыр буйлә вирди,
атасыни кэлмәкгә рөхсәт вирди:
“Вә'туни би-әһликөм!”—дәйүр имди.
954. Бәс, анлар атасинә ңаушдилар,
җөмлә-ләри Йарңубә күрүшдиләр,
хәталарин дәйүбән арлашдилар:
“Гөнаһемез барышларыл!”—дирләр имди.
955. “Алдайубән Иусефи сәндән алдың,
ңол дәйүбән ираңрә ани сатдуң,
бу күн халән аны улу солтан булдың,—
җөмлә Мисър әһле аның ңолы имди”.
956. Иарңуб әйдүр: “Хәтаңызи барышладым,
сөчеңези бән сезең гәфу ңылдым,
бән дари халиңымдан рахәт булдым,—
сезләрә һәм рахәт улсун!”— дәйүр имди.
957. Бер дәүәни кэлтүрде һәм Җәбраил
(ул дәүәни виреб йиде мәүля җәлил):
“Иа Исраил, Йусеф сари бәҗәд улрыл
тиз Иусефә ңаушамагә!”—дәйүр имди.
958. Шөкер ңылыб, ул дәүәйә Иарңуб бенди,
әңрәбасе, әһле-бәйте билә кэтди,—
тәмам йитмеш үч кешилә йула керди,—
йаңын кэлә урланлари йалуарыр имди.
958'. Иагңуб әлин ңалдурды, дога ңылды,
урлан-лари җөмләсе: “Амин!”—диде;
догасыни тәууаб мәүля ңабул ңыйлды,—
урланлари җөмлә зари ңылур имди. (Б.)
959. Рәзиз Иусеф бари ләшкәр дирелүбән,
атасинә ңаршу чыңыб һәм кэлүбән,
боргу-табел, ңус-нәгарә урылубән —
тази аглар күреклү үнин кешнәр имди.
960. Иагңуб сәүчи, ани күреб, шөкер ңылди,
Иусеф нәби атдан инде, йәйәи улди,
атаси һәм тәүәдэн инеб кэлди,—
ата-угыл күрүшүбән аглар имди.
960'. Әһле бәйте, ңәуме, хәсъми ңәрдәшләри
дүгәл ишә ңадир дурур изем бари,
йэринә кэлде ул душ тәгбири,—
җөмләсе Йусефә хезмәт ңыйлур имди. (Бкн.)
961. Иусеф әйдүр: “Шөкер, мәңһур улды шәйтан,
ңәрдәшләрим[е] дуст ңылды изим сөбхан,
бу күн үзем Мисър эси РӘЗИМ солтан”,—
шөкер ңылыб, шәһрә буйлә керәрләр имди.
961 '. Кэлди анда Иусефен урланлари,
Йагңуб сәүчи сәүеиде, бойурды ани;
Йусеф әйдер: “Угланлар-дур безем бари,—
җөмләси Зөләйхә-дән улмыш имди!” (Б.)
961 2 Бәс, Зөләйхә хезмәтенә хазир кэлди,
йагңуб сәүчи сурубән әхуаль белди,
Йагңуб нәби Зөләйхә-йә ДОРЗ ңылди,—
Зөләйхә йусефә сурар имди: (Б.)
9613. “Дәстүр вирсән, ң[у]наңласам исраили,
сәрайымә үндәсәм ул рэсули?”
йусеф әйдүр: “йа Зөләйхә, бил әхуали:
пәйрәмбәрләр йуксәк сәрайә кермәз имди>. (Б.)
9614. Зеләйхә бер кечек сәрай хазир ңылди,
дүрлү НИРМӘТ арастә хазир ңылди,
Йарңуби үндәде — кэлди, керди:
“Бони буйлә нитә ңыйлдуң ?>—дәйур имдн. (Б.)
961 !. “Бу эви бәңа лаиң хуш дүзмешнсән,
бәнем күц[е]лүм д и д у к чә әйләмеш-сән,
Кәнрандари безум үв” биңзәтмеш-сән!”—
Зөләйхә әйдүр: “Йусефә сур[а]дим имди”. (Б.)
962. Йарңуби ңәуме берлә үндәдиләр,
Зөләйхә-нең сәрайенә һәм кердиләр,
дөрлү НИРМӘТ, әлуан тәгам һәм кэтүрдиләр,—
Иагңуб ани күреб йаулаң таңлар имди.
963. Иагңуб әйдер: “Йүз иегерми йашем дорыр,
рәля-д-дәуам тагәт ңылмаң эшем дорыр,
пәйвәстә арпа этмәки ашым дорыр,—
пәйгамбәрләр мундаг тәгам йимәз имди!”
ФАСЛ: МӘЛИК РӘЙЙАН ЙАГҢУБ РӘ М-Н И
ҮНДӘГӘН БӘЙАН*
963 !. Р ә й й а н әйдүр Йусеф үзрә: “Әйа, сиддиң,
Иарңуб нәби-ве китүргел бизә тәхңыйң,
безим һәм рар[и]м күрсүн йүзүн байың,—
ануң берлә һәм кәлачи ңыйлсун имдиэ.
9632. Йусеф әйдүр: “Рәййан бәни агырлади,
зиндандан чыңарди, м[ам]ләкәт внрде;
айа баба, биз ана варалым”,— диде.—
йарңуб әйдүр: “Хәта сүзи дидең имди”.
963 *. “һнч бер миннәт дутмагил ул Р а й й а ндан,
сәни халиң чыңарди ул зиндандан,
ңамуларә ряззәт-рифгәт ул сөбхандан,—
миннәт аңа дутмаңлың кэрәк имди”.
9634. Йусеф сүзин дыңлади, Йарңуб варди,
Рәййан баңды, бер нурани ху [а]җә күрди,
“Рөмрүң нәчә?”—дәйүбән аңа сурды,—
йарңуб әйдүр, “йуз иегерми йашим имди>.
9635. Рарәм-әл-рар әйде: “Артуң!” — диде
(Йагңуб сәүчи сүзинә инанмады),
Йарңуб сәүчи әл ңалдурды, дога ңыйлди,-
ийәки күкси үзә дүшәр имди.
963*. Мәлик Рәййан Иусефә кәнә сурди:
“Нә МӘРНӘДӘН гарәмэ бу иш кэлди?”
Йусеф әйде: “Пәйрәмбәри йалан диде,—
ля-җәрәм мундар рисвай улды имди!”
9637 Андан Рәййан йарңубә чуң йалуарды:
“Бу рарәм рузгярләр[и] тәлим күрди,
йәнә дүнүб сезнең динеңезә керди,—
муңа изгү дура ңыйлрыл”,— дәйүр имди.
Название фасла — по рук. Б., строфы — по Бкн.
963е. “Сәнен дәдәң Ибраһим-дур, хаң хәлиле,
атаң Исхак сәүчи-дүр, хаң рәсуле,
йәнә даги сән халиңың Исраиле,—
синең сузүң йалан улмаз имди>.
9639. йагңуб сәүчи ел ңалдурди, дога ңыйлды,
йәнә рарәмиң иңәки сәхих улды.
Рарәм йаңылмыш икәнен бу гәз билди:
“Бән сәни Исхаң сандум”,— дәйүр имди.
96310. Йарңуб сәүчи рарәм гөзрин рәфу ңыйлди,
һәмандәм[дә] Җәбраил хазир кэлди,
ул гарәмнең әҗәлендән хәбәр вирди:
“Рарәм бу күн үлән улур”,— дәйүр имди.
963". Иарңуб әхуаль гарәмә бәйан ңыйлди:
“Әҗәлен ушбу күн улур”,— диди.
Халиң фәрманн берлә рарәм үлди,—
ңамулари бу гибрәтә ңалур имди.
96312. Андан сонра Исраилә хәбәр вирди,
Иагңуб сәүчи Иусеф илә аңа[р] кэлди,
бойурди, улдәм аңа кәфен сарди,—
кәндү әлин ани мәдфүн ңыйлур имди.
ФАСЛ: ЙАГҢУБЕҢ МИСЪРДАН ЧЫЦМАҢИ
964. йағкуб сәүчи Мисър эчрә кыРК. иыл дорди,
Җәбраил кэлеб, бер күн аңа хәбәр вирди,
Исраилә хакдин сәлям һәм тикүрди,—
әмер улдыр: “Бу Мисърдан чыңғыл имди!”
965. Иағңуб нәби әхуальдән хәбәр белди,
йусеф сәүчи-ни ук.ы{т]ди, иглям ңылди,
Иусеф нәби ишедүбән мәғбун улди,—
Йағңуб сәүчи видағ кылыб чыңар имди.
966. Бәс, Йағңуб Иусефи үгүтләди:
“Иа Йусеф, үгүтеми дутғыл, диди,
ғакибәт сән Мисърдан чыкғыл, диди,
мөэмин-ләрең җайе Мисър дәгүл имди”.
967. Йағкуб чыклы — Кәнғанә нәңыль кылди,
ғәзиз Иусеф аглайубән кирү дүнди,
вәзир-хаҗиб ңамусинә үгет вирди:
“Йагкуб сәүчи кәумен диреб кэтәр имди!”
968. Атаси йиринә Иагкуб кэлди,
үкүш дәгүл, бер кач күнләр мсҗим улди,
мәлаик-ләр үзрә хал ик әмер кылДи>—
фәрештә-ләр кэлүб бер гүр казар имди.
968'. Иағкуб сәүчи аны күрә әхуаль белди,
урлаялария васийәт үчүк хазир цыйлди,
ңәуемени катинә һәм дәштүрди,—
җәфалыкгә хәлял-лнк деләр имди. (Ссу.)
%9. Йагкуб сәүчи сәлям кылди, хәбәр сурди,
фәрештә-ләр Йағкубә һәм җәуаб .вирди:
“Мәүля-нең бер дустинә әҗәл ирди,—
аның үчү“ гүр казармез”,— дирләр имди
970. Фәрештә-ләр гүрне тәмам әйләдиләр,
хәрир-зиба, ғуд-гәнбәр дүшәдиләр,
гүрнең эчин гәҗәб зиба бизәдиләр,—
Йагкуб анда кермәгә деләр имди.
971. Фәрештә-ләр әйдер: “Әгәр керәр ирсәк,
хәкыйкәт бу мәками сәүәр ирсән,
бу рахәтә каушмагә ауар ирсәң,
йа Исраил, бу Іщірбэти эчкел имди!”
972. Йағкуб сәүчи эл сонубән алды ани,
“Бисмиллаһи” дәйүб эчди ул кәдәхни,
шәриф тәндин айырулды ғәзиз җани,—
Кушә бинзәб ужмах таба учар имди.
973. Ул[у]к сагәт фәрештәләр ани йуды,
уҗмахдан бүз китүреб кәфен сарды,
андан соңра һәм кәуменә хәбәр улды,—
әһле бәйте кэлүб зари кылур имди.
974. Уғлан-лари намазинә хазир булди,
фәрештә-ләр дәхи аңа намаз кылди,
ул мәкамдә дүртенчи гүр аның улди —
Хәлил, Сара, Исхак., Йагкуб анда имди.
974'. Бәс, Иагкуб-нед Кәнғандәғи уғланлари
һәм Иусефә илтдиләр ушбу хәбәри,
Йусеф ани ишетүбән к.ылди зари,—
йаулак, кати хәсрәт-лә арлар имди. (КБ.)
974 2-s. См. дополнительные строфы.
ФАСЛ: ИУСЕФ МИСЪРДАН ЧЬВДУҒЫ
975. Йусефә ул Җәбраил хазир кэлди,
халикдан Йусефә чук. сәлям кылди:
“Хәкыйкәт, алтмыш йыл ғөмрен ңалди —
аңа лаик йарағыңи кылғыл имди.
976. Ушбу Мисър әһлени ңылғыл дәғвәт,
исламә үндәгил сән, кэтсүн бидгәт,
үзен сән пәйгәмбәр-с е н, бел хәкыйкәт,—
көфер әһлен ислама укғыл имди”.
977. Йусеф нәби Мисър әһлен дәғвәт ңылди,
ул кәлачи анларә шиддәт кэлди,
мәлик Рәййан һәм Йусефдән кәйед кылди:
“Безни исламә укыйур!”—дирләр имди.
978. Мәлик Рәййан Йусефи һәм үгүтләди:
“Мисър әһле сәни йаулак. сәүәр, диди,
әмма бунлар һич исламә кэлмәэ, диди,—
бонлари сән үндәмәгил, цуйрыл имди!”
979. Йусеф әйдүр: “Белгел, әйа мәлик Рәййан!
Байык, мәңа әмер кылди цадир дәййан,
бән халик әмрин кылдым сезгә бәййан,—
аның әмрин йүретмәк кэрәк имди.
980. Бәрд-азин бән уйла ңылмайа-бә“,
айрык буйла бу Мисърдә дурмайа-бән,
кяфирләрә һәргиз куншы улмайабән,—
кяфирләрдән айру турман, кэрәк имди”.
981. Йусеф нәби мөэмин-ләри җөмлә дирди,
бер хуш йирә Нәһр-ел-Ройун исем вирди,
Мисърдан нәңыль идүб, анда варди,—
бер шәһрестан анда бина кылур имди.
982. Ғәзиз Йусеф анда тәлим булди дәүләт,
ул шәһәрдә фәрауан улди нигмәт,
анда һәргиз улмади көфр-ү бидғәт,—
ул шәһәр-нең атин Әмин дирләр имди.
983. Рәййан, ишедүб ул шәһри, гәҗәб-ләди,
аның эчинә кермәгә арзулади:
“Дәстүр вирсәң, бу шәһерә керсәм”,— диди.
Йусеф әйдүр: “Мунда кяфир кермәз имди!”
984. Рәййан, ани ишедүб, мөэмин улди,
вәлякин кадир тәңдир уйлә ңылди,
ул шәһерә кермәдән уң Рәййан үлди,—
бәгзиләр буйлә нәкыль ңылур имди.
985. Бәгези дир: “Р ә й й а н тәлим .гөмер сүрди,
йүз дүндүрди, кяфирлекгә йәнә керди,
ул арада Муса сәүчи аны булди,—
хәкыйкәт, фиргауен аңа дирләр имди”.
986. Бәғзе әйдер: “Аның углы Мөсгәб калДи>
ики йүз йыл Мисърда мәлик улди,
ул таги-нең углы фиргауен ләгин улди,—
М ө с г. ә б углы Вәлид ана дирләр имди”.
ФАСЛ: ВӘФАТЕ ЙУСЕФ ҒӘЛӘЙҺИ ӘС-СӘЛЯМ
987. Йусеф ул шәһәр эчрә тәлим дорди,
бер күн аңа халик әҗәл мәғлүм кылди,
Йусеф андан уғлан-ларин үгүтләди:
“Йманыгез[ни] саңлаңыз!”—дәйүр имди.
988. Андин соңра Зөләйхә вәфат улди,
Йусеф аның хәсрәтилә мәгмум улди,
андан соңра айрук йәнә эүләнмәди,—
уғлан-ларин башарубән йөрер имди.
989. Андан соңра һәм Й у с е ф ә кэлди нәүбәт,
әулядендән, ихванендән улди фиркәт,
нәкыль кылди, .халикгә улди васләт,—
әрхәм аңа рәхмәт нисар кылди имди.
990. Әуляд-ихван дирелүб нәүхә кылДи”
тәҗһизен тәмам идүб, намаз кылди,
ул сиддикның табутини хазир кылди,—
бер хуш йирә ани мәдфүн кылур имди.
991. Ул тарафдә фәрауан улди ниғмәт,
адәми-гә, бәһаимгә улди рахәт,
вәлякин Мисър эчрә улди шиддәт,—
хәлаиңлар дарлык эчрә ңалур имди.
992. Мәлик Рәййан Мөсәлимә кеши салди,
Йусеф сәүчи табутени теләтдерди,
ул кәлачи Мөсалимә дишвар кэлди:
“Бән атами вирмәйә-вен!”—дәйүр имди.
992'. Мөсалимә бу хәбәр агыр булди,
ушал сағәт ләшкәрин хазир кылди,
Рәййан берлә урушмарә хәмлә кыйлди,— .
урушмади, буйлә тәдбир кылУР имди. (Д.)
993. Андан сонра бу арайә солех дүшди,
әғмам-ихван Мөсәлимә үгүт вирди:
“Мәлик Рәййан атана чук хәйер кылди,—
тукышмағыл, морадынчә улғыл имди!”
994. Йусеф сәүчи табутени Рәййан алди”
Мисърдан йака синә дәфен кылди,
ул тарафдә рахәт-лек бисйар улди,—
бу тарафдә йаулак дарлык улур имди.
995. Мәлик Рәййан Мөсәлимә дөзлек кылди,
чыкарубән су эчендә дәфен кылди,
Мисър эчрә йаулак үкүш нирмәтулди,— (ст/
ики йангә учызлык улур имди.
996. Йусеф нәби су эчендә кыР йыл дорди,
ул вакытдә Кәлим-уллаһ Мисърә кэлди,
. кәрим аллаһ кәлименә әмер кылди:
“Сиддикыми су эчендән чыкар имди!”
997. Муса-кәлим табутны таләб кылди,
белүмәди, бер ғәурәт хазир кэлди,
Йусеф нәби табутыни ул күстәрди,—
ул ғәурәтә Бәллү Мәрҗан дирләр имди.
997'. Ңачан Йусеф табутыни Муса хүрди,
Муса-кәлим сув эчендән һәм чығарди.
халикдән Мусайа дәстүр улди,—
Муса Йусеф табутыни алыб кэлүр имди. (Ссу.)
9972-*. Сы. дополнительные строфы.
998. Андан сонра Кәнғанә алуб кэлди,
атаси-нын мәдфәнени таләб кылди,
анн дәхи ушал йирә дәфен кылди,—
зийарәтә бу күн андә варырлар имди.
999. Әлхәмде лилляһи һәза-ль-китаб фәк.әд тәммәт,
уғаным ғәта кыйлды шөкөр, миннәт,—
аңласаныз, Һәзар дүрлү пәнде хикмәт
бу зәгиф нәзъм эчрә дүзди иМди. (Ссу.)
ФАСЛ: ӘЛ-ХӘЙР ВӘ БИЛЛЯҺИ ӘЛ-ҒИЗЗӘТ ВӘ
ӘТ-ТӘҮФИК ТӘМАМ
1000. Йусеф сәүчи кыйссәсен кыйлдук ғәйан,
ғәрәб, гәҗәм деленчә кыйлдук бәйан, '
укумәгә, дыңламагә улди асан, —
укыйанлар дога илә үксүн имди.
1001. Йусеф сәүчи кыйссә-сен гакил укур.
дыңладукчә күңли ирүр, йаши агар,
әгза-сендән йазьщлари сач[е]лү чыгар, —
рәхим аңа рәхмәт рузи кыйлә имди.
1002. Фазил кеши ушпу нәзъм сүйләр улсә,
гаңил кеши кУлакі дутыб дынлар улсә,
Ка'ил, самиг бу мөзнибә дога кыйлсә, —
меҗиб ани мөстәҗаб кыйлур имди.
1003. Укыйанлар, дьщлайанлар дуга кыйлур,
бу зәгиф дуга умар, халиң белүр,
дуга берлә тәлим гаси рәхмәт булур, —
мәғфирәтә шайәстә улур имди.
1004. -Гәүһәр даш вә-ләйкин гәүһәр [даш] улмаз,
дикмә кеши гәүһәр кәДРен Кииас кыйлмаз,
бу нәзъм-нең кәдрени ахмак белмәз, —
кеши дыңлар, аңлар, белүр имди.
1005. Әй, дәри г ә, дикмә кемсә дүзүмәди,
фәһме иксүк кемсәләр йазумади,
бу зәгиф-нең ушпу нәзъме азумади, —
робаги вәзен эчрә дурсун имди.
1006. Буни дүзән — зәгиф бәндә, ады Ғ ә л и,
йегерми түрт рәкъм эчрә салды йули,
йарлыкагил, йа рәхим, бән гаси коли, —
рәхмәтендин бәһрәбәндлик умар имди.
292
1007. Үмид дутар бу мөзниб сан мәүлийә,
сән кәрим, сән рәхим, сән вәлийә,
рәхмәт кыйлгыл, рәхим кый л Кол F ә л н й ә,
кайкулу нәфсем мөфәррих кыйлгыл имди.
1008. Ходавәндә, хаҗәтем сәна мәрлүм,
бән мәхзүннен мөнаҗати сәна мәглүм,
йа рәхим вә йа рәхман, кыилмә мәхрүм,—
ахыр дәмдә иман гәта кыйлрыл имди.
1009. Мәүля-дән мәдәд, носрәт йэтүзендән,
рәҗәб ай чәлаби утузындән,
тарих чун алты йүз тукызындән
бу зәриф бу китаби д ү з д и имди.
1010. Тәүфик-носрәт, фәһме куәт хакдан булдум,
илһам рузи кыйлдуғинә шакир булдум,
бу арада бу китабни тәмам кыйлдум —
“нәфәрәна вә иййакем” кыила имди.
Тәммәт тәмам
Комментариев нет:
Отправить комментарий